Mutaxassis xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti

partisipativ  uslublarni  sanab  o‗tadi,  o‗zining 
erkin fikrini namoyon etadi.  
O„qitish usullari va texnika 
Amaliy ishlash usuli, baxs-munozara.  
O„qitish vositalari 
Videoproektor,  ma‘ruzalar  matni,  markerlar, 
format qog‗ozlar, doska 
O„qitish shakllari 
Kichik guruhlar, jamoa va individual ishlash. 

---

 
258 
O„qitish shart-sharoiti 
Texnik vositalar bilan ta‘minlangan auditoriya. 
Monitoring va baholash 
Og‗zaki  nazorat,  savol-javob,  o‗z-o‗zini  nazorat 
qilish. 
 
Mashg‗ulot boshida tinglovchilar guruhida quyidagi so‗rovnomalar o‗tkaziladi: 
 
Kaskad usulida rahbarning o‗z-o‗zini baholash diagnostikasi xaritasi 
So‗rovnoma №1 
 
Men 
rahbar 
bo‗lishni 
xoxlayman 
Xoxish kuchi 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10  11 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
So‗rovnoma №2 
 
Men xoxlar edim 
Xoxish kuchi 
0  1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10  11 
Boshqaruv muaamolarini hal qilish 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Boshqaruv hujjatlari bilan ishlash 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xodimlar ishini tashkil qilish bilan 
shug‗ullanish 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xodimlar bilan ishlash 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xodimlarni o‗rgatish 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yig‗ilishlarni 
olib 
beruvchi 
sifatida ishlash 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ilg‗or g‗oyalarni tadbiq qilish 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ta‘lim-tarbiyaning 
yuqori 
samaradorligigaerishish  bo‗yicha 
ishni tashkil qilish. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ta‘limning  maktabdan  tashqari 
yo‗nalish  bo‗yicha  ishni  tashkil 
qilish 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Jami: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
So‗rovnoma №3 
 
 
Xoxish kuchi 
0  1  2  3  4  5  6  7  8  9  10  11 
Fikrlovchi rahbar 
1.  Muammolarni  izlash  va  ularni  kun 
tartibiga  qo‗shish.  (topshiriq  bilan 
bajarilish mutanosibligi) 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.  Ustuvor 
hisoblangan 
muammolar 
ro‗yxatini tuzish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.  Muammolar  yechimining  samaraligi 
yo‗llarini topish  
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.  Muammolarni 
hal 
qilish 
uchun 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
259 
bo‗ladigan yig‗ilishlarda ishtirok etish. 
5.  Muammolarni  hal  qilish  va  unga 
qarorlar qabul qilish. 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Jami: 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Idorada ishlovchi rahbar 
1.  Rejalashtirishi bilan shug‗ullanish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.  Buyruqlar tayyorlash bilish. 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.  Ko‗rsatmalar ishlab chiqish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.  Hisobot tuzish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5.  Xizmat 
sohasi 
bo‗yicha 
o‗zaro 
yozishmalar bajarish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Jami: 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.  Xodimlar oldiga vazifalar qo‗yish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.  Talab qilish va topshiriqlarni bajartirish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.  Topshiriqning 
bajarilishini 
nazorat 
qilish  
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.  Xodimlarni rag‗batlantirish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5.  Bo‗yin tovlovchilarni jazolash 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Jami: 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.  Xodimlar tanlash 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.  Xodimlarning ijtimoiy-maishiy 
masalalari bilan shug‗ullanish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.  Jamoa faoliyatining istiqbolli ishlashni 
tashkil qilish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.  O‗zaro kelishmaslik konfektlarni hal 
qilish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5.  Eng yaxshi xodimlarni boshqaruvga 
tayyorlash 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Jami: 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xodimlar bilan ishlovchi rahbar 
1.  Ijrochilarga ko‗rsatma bera olish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.  Xodimlarga ularga tegishli bo‗lgan 
hujjatlar mazmunini tushuntira olish va 
shu asosda ishni tashkil qilishga 
o‗rgatish. 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.  Xodimlariga maslahatlar berish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.  Yig‗ilishlarda nutq bilan chiqish va 
nutq madaniyati 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5.  Jamoa a‘zolarini ilmiy-nazariy bilimlar 
bilan boyitish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Jami: 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ta‘minlovchi rahbar 
1.  O‗quv-qurollari va moddiy texnika 
zahirasini boyitishni tashkil qilish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.  O‗quv jihozlari bilan o‗z vaqtida 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
260 
ta‘minlay olish 
3.  Homiy tashkilotlar bilan o‗zaro alohida 
ishlashi 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.  Moddiy texnika jihozlari foydalanishni 
yo‗lga qo‗ya olish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5.  O‗quv moddiy zahiradan samarali 
foydalanishni yo‗lga qo‗ya olish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Jami: 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tashkilotchi rahbar 
1.  Kengash va yig‗ilishlarni tashkil qilish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.  Kengash va yig‗ilishlarni o‗tkazish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.  Kengash va yig‗ilishlarni boshqarish 
madaniyati 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.  Yuqori tashkilot kengashlarida o‗z 
jamoasi nomidan ishtirok etib jamoasi 
faoliyati bilan tanishtirish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5.  Kengash prezidnumaning ishida 
ishtirok etish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Jami: 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Innovator rahbar 
1.  Ilmiy-nazariy metodik yangiliklarni 
izlash 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.  Ilmiy-nazariy metodik yangiliklarni 
joriy etish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.  Innovatsiya va yangi texnologiyalar 
jamg‗armasini tayyorlash 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.  Yangiliklarning foydali ekanligini 
targ‗ib qilish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5.  Jamoani ijodiy ishlashga yo‗llay bilish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Jami: 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Nazorat o‗lchovida ishlovchi rahbar 
1.  Ta‘lim-tarbiyani yuqori saviyaga 
ko‗taruvchi faktorlarni aniqlay olishi 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.  Ta‘lim-tarbiya sifatini aniqlovchi 
mezonlarni aniqlash va o‗lchay olish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.  Xodimlarning malaka oshirish va qayta 
tayyorlashni tashkil qilish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.  Xodimlarning o‗z ish natijalarining 
sifat ko‗rsatkichini oshirish natijasi 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5.  Jamoa (tashkilot) faoliyatini yanada 
samarador bo‗lishi ta‘minlovchi 
olimlarni izlashi 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Jami: 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.  Faoliyat davomida Marketing xizmatini 
yo‗lga qo‗yish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.  Faoliyatning monitoringini yurita bilish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
261 
3.  Faoliyatni Diagnostika qilish usullarini 
bilish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.  Xalqaro uyushma va tashkilotlarning 
o‗z tashkilotiga ta‘siri darajasini bilish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5.  Axborot va kompyuter 
texnologiyalarida foydalanib borish 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Jami: 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Uchinchi so‗rovnoma sizda rahbarlikning qaysi qobiliyat mavjudligini aniqlash uchun 
so‗rovnoma natijalarini quyidagi jadvalga joylashtiramiz: 
 
Ball  
10 
9 
8 
7 
6 
5 
4 
3 
2 
1 
0 
Faoliyat turi 
34 
57 
1 
 
 
10 
6 
9 
2 
 
 
 
Jadvaldan ko‗rinadiki  
Birinchi  o‗rinda  –  ―tashkilotchilik‖,  ―xodimlar  bilan  ishlash‖,  ikkinchi  o‗rinda  – 
―tarbiyachilik‖,  ―jamoatchilik‖,  uchinchi  o‗rinda  –  ―fikrlovchi‖,  to‗rtinchi  o‗rinda  – 
―diplomat‖, beshinchi o‗rinda – ―ta‘minlovchi‖, oltinchi o‗rinda – ―nazoratchi o‗lchovchi‖, 
yettinchi o‗rinda – ―idora xodimi‖, ―innovator‖. 
Uchchala 
so‗rovnoma 
natijalarini 
umumlashtiradigan 
bo‗lsak 
ya‘ni: 
(100%+68%+36%).  3  dan  68%ni  tashkil  qiladi.  Psixologlarning  ta‘kidlashicha  shaxsning 
biror-bir faoliyatida uning shu faoliyatiga motivlash 50%dan past bo‗lsa u shaxsdan faollik, 
tashkilotchilik,  tadbirkorlik  kabilarni  kutib  bo‗lmaydi.  Yuqorida  chiqarilgan  68%  sizda 
rahbarlikka  moyillik  borligini  ko‗rsatadi,  faqat  ayrim  faoliyat  yo‗nalishlarini  chuqurroq 
o‗rganingizga to‗g‗ri keladi. Bular nimalar ekanligi 2 va 3 so‗rovnoma bloklarida berilgan 
ko‗rsatkichlar orqali aniqlab olish lozim. 3 varaq so‗rovnomalariga asosan rahbar quyidagi 
tiplarga  bo‗linadi.  ―Fikrlovchi‖,  ―Idorada  ishlovchi‖,  ―Tashkilotchi‖,  ―Xodimlar  bilan 
ishlovchi‖,  ―Ta‘minlovchi‖,  ―Jamoatchi‖,  ―Innovator‖,  ―Nazoratchi  o‗lchovchi‖, 
―Diplomat‖.  
1-So‗rovnoma 10 balli bo‗lib undagi harbir raqam %(foizlar) bilan hisoblanadi. 
Masalan:  10  raqamini  belgiladingiz  demak,  sizdagi  rahbarlikka  xohish  kuchi  100%ni 
tashkil qiladi. 
2-So‗rovnoma 11 ta so‗rov bo‗lib har qaysisi uchun o‗zingizning balingizni qo‗ying. 
Masalan: ―Xodimlarni o‗qitish‖ qatoridagi 10 raqam to‗g‗risiga (+) ishorasini qo‗ying 
va  shu  tartibda  boshqa  so‗rovlarni  ham  belgilab  chiqing  va  ballar  yig‗indisini  oling. 
Yig‗indi  68  bo‗lsa  u  o‗z  navbatida  68%ni  tashkil  etadi.  Ushbu  varaqadagi  qaysidir 
yo‗nalishlarda  ham  ball  bo‗lish  ayrimlarida  katta  bo‗lishi  mumkin.  Ushbu  raqamlarga 
asoslangan  holda  faoliyatning  qaysidir  ko‗rinishlarida  ishni  tashkil  qila  olish  o‗zingizda 
ishonch borligi aniqlanadi. 
3-So‗rovnomada rahbarlik faoliyati yo‗nalishlar eng kichik-kichik qismlarga ajratilgan 
bo‗lib,  ularni  ham  o‗qib  chiqim,  har  bir  bo‗limining  ballari  yig‗indisini  qo‗shib3-
So‗rovnoma  javoblarining  umumiy  bali  keltirib  chiqariladi.  Masalan:  180  ball  to‗plagan 
bo‗lsangiz  30%ni  tashkil  qiladi,  bu  raqam  jami  bo‗lish  kerak  balning  Siz  uchchala 
so‗rovnomadan 100%, 68% va 36% ko‗rsatkich berdingiz. Bu raqamlar nimani ifodalaydi. 
Birinchidan  sizda  rahbar  bo‗lish  istagi  100%,  ikkinchidan  faoliyat  yo‗nalishlarining 
barcha  turlari  bo‗yicha  emas,  balki  ayrim  yo‗nalishlarinigina  bajarishni  xoxlaysiz  bu 

---

 
262 
ikkinchi  so‗rovnoma  natijasi  bo‗lib  u  68%ni  tashkil  qiladi,  demak  sizda  rahbarlik  qilish 
uchun yetarli darajada bilim va amaliy tajriba mavjud. 
Maktabda  boshqaruvni  to‗g‗ri  tashkil  etishda  boshqarish  usullarining  o‗rni  benihoyat 
qayta,  boshqarish  usullari  o‗qituvchi,  tarbiyachi,  boshqa  texnik  xodimlar  hamda  barcha 
jamoaga ta‘sir ko‗rsatish vositasi hisoblanadi. 
Boshqarish usullari quyidagilarga bo‗linadi: 
— 
Boshqarishning tashkiliy ma‘muriy usullari. 
—  Boshqarishning sotsial-psixologik usullari. 
—  Boshqarishning huquqiy usullari. 
— 
Boshqarishning bevosita ko‗rsatma berish usullari. 
— 
Boshqarishning rag‗batlantirishdan foydalanish usullari. 
— 
Kadrlarni ma‘naviy jihatdan yetuk qilib tarbiyalash usullari. 
—  Boshqarishda kuzatish usullari. 
—  Boshqarishda suhbat o‗tkazish usullari. 
— 
Ta‘lim muassasasi hujjatini tahlil qilish usuli. 
— 
Boshqarishda o‗z faoliyatini tahlil qilish (diagnostik tahlil) usullari. 
Yuqorida  berilgan  uch  so‗rovnomadan  iborat  bo‗lgan  diagnostik  tahlil  shaxsning 
rahbarlikka  bo‗lgan  xohish  kuchini  aniqlashga  qaratilgan  bo‗lib,  unda  shaxsning  rahbarlik 
faoliyati  yo‗nalishlarining  qay  birida  unda  bilim  tajriba  borligini  ko‗rsatib  beradi.  Rahbar 
bo‗lish istagi hamma shaxsda ham bir xil bo‗lavermaydi, kimdir hukm o‗tkazish, odamlarni 
bo‗ysindirish,  ularning  unga  tobe  bo‗lishni  istasa,  yana  kimdir  faoliyat  nuqtai  nazaridan 
yondashadi,  ya‘ni  uni  faoliyat  jarayoni  qiziqtiradi  va  bu  jarayonni  yangilab  turish  unga 
o‗zgartirishlar  kiritib  samarali  bo‗lishga  intiladi,  ayrimlar  esa  ―yuqoridagi‖lar  izmida 
ishlovchi rahbarlar hisoblanadi. 
Har bir rahbar vaqti bilan o‗z faoliyatini tahlil qilish, o‗z faoliyatiga baho berib turish 
lozim, aka holda bunday rahbar faqat ―oqim‖ga qarab ishlovchi rahbarga aylanib qoladi. 
Aytilganlarning  inobatga  olib  biz  quyida  har  bir  rahbar  uchun  o‗z-o‗zini  baholash 
mezonlarini berishni lozim topdik. 
Mezonlar quyidagi guruhlandi. 
1.  Rahbarning tafakkur qamrovi. 
2.  Psixik xususiyatlari. 
3.  Rahbarlikki kospetentligi (munosibligi). 
4.  Rahbar etikasi va madaniyati. 
5.  Rahbarning ishga munosabati. 
6.  Qarorlar qabul qila olish o‗quvi. 
7.  Rahbarning funksional alohida xususiyatlari. 
8.  Rag‗bat uyg‗uta olish. 
 
Har  bir  guruh  o‗z  navbatida  bir  necha  mezonlarga  bo‗linadi.  Bular  quyidagilardan 
iborat. 
Rahbar tafakkurini qamrovi. 
№ 
Boshqaruv masalalarni 
hal qilishda quyidagicha 
fikrlaydi. 
Yuzaga chiqish chastotasi 
0,0  0,1  0,2  0,3  0,4  0,5  0,6  0,7  0,8  0,9  1,0 
1. 
Muammoli (muammoni 
ilg‗aydi va uni hal qilish 
yo‗lini izlaydi). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
263 
 
Psixolok xususiyatlari 
2. 
Tizimli (belgilangan 
maqsadni hal qilishda 
unga ta‘sir qiluvchi 
omillarni hisobga oladi va 
ob‘ektni har tomonlama 
to‗liq qamray oladi). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3. 
Ilgarilovchi (oldindan 
ko‗ra olish). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4. 
Kasbiy (bilimlarni to‗liq 
qo‗llaydi). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5. 
Antinomichno (zidlik 
o‗zining nuqtai nazariga 
qarshi bo‗lgan fikrlar agar 
ish foydasiga to‗g‗ri kelsa 
qabul qiladi). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6. 
Farqlay oladi (dalillarni 
fikrlardan farqlay olish). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
7. 
Noinersial (to‗plangan 
tajriba va bilimlari yangi 
muammolarni hal qilishga 
xalaqit bermaydi). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8. 
Kibernitek (inson-
mashina kompleksi uchun 
vazifalarni belgilay oladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
9. 
Operativ (har qanday 
o‗zgarishga tezda yo‗l 
topa oladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
10. 
Metodik (belgilangan 
maqsaddan og‗ishmagan 
holda faoliyat holatini 
o‗zgartira oladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
№ 
Rahbar quyidagi psixologik 
xususiyatlarga ega bo‗lish 
lozim. 
Yuzaga chiqish chastotasi 
0,0  0,1  0,2  0,3  0,4  0,5  0,6  0,7  0,8  0,9  1,0 
1. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2. 
Anglaganholda tavakkalga 
boradi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3. 
Sabrli bardoshli (bir zayilda 
takrorlanib turuvchi 
faoliyatini oxirigacha olib 
boradi). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4. 
Tashabbuskor. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5. 
Konservativ (nozarur ish 
bilan shug‗ullanmaydi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
264 
 
Rahbarning kompetentligi