Мундарижа Кириш Лойиҳавий молиялаштириш тушунчаси, унинг мазмунмоҳияти ва аҳамияти Йирик инвестиция лойиҳаларини лойиҳавий молиялаштиришнинг ўзига хос хусусиятлари

3-расм. Лойиҳавий молиялаштиришнинг ўзига хос хусусиятлари⁸
Хулоса қилиб айтганда, лойиҳавий молиялаштириш, банк томонидан кредитлашнинг (синдикатлашган кредитлаш) махсус тури тушунилиб, у қуйидаги хусусиятларига кўра ажралиб туради. Биринчидан, ажратилган кредит нисбатан йирик (катта ҳажмдаги) асосий воситаларни (асбоб-ускуналар, ер участкалари, қурилиш-монтаж ишлари) сотиб олишга берилади. Иккинчидан, лойиҳа мавжуд бир муддатга ҳисоб-китоб қилинган бўлиб ва бу зарурият туғилганда лойиҳа ташкилотчиларидан алоҳида ҳам амалга ошиш кучига эга. Учинчидан, лойиҳадаги асосий воситалар ёки улардан фойдаланиш эвазига келадиган даромадлар, кредит бўйича фоизлар тўланмаганда кредитор олиб қўйиши мумкин бўлган гаров мулки сифатида хизмат қилади.

3. 
   Ўзбекистонда инвестисия лойихалари фаолияти холати тахлили
   

2021- йилнинг январ-март ойларида инвестицион фаолликни пасайгани кузатилиб, асосий капиталга ўзлаштирилган инвестициялар ҳажмини ўтган йилнинг мос даврига нисбатан ўсиш суръати 96,5 % ни ташкил этди
2021- йилнинг январ-март ойларида 35,6 трлн. сўм асосий капиталга инвестициялар ўзлаштирилиб, уларнинг 58,7 % и ёки 20,9 трлн. сўми жалб этилган маблағлар ҳисобидан молиялаштирилган бўлса, корхона, ташкилот ва аҳолининг ўз маблағлари ҳисобидан 41,3 % ёки 14,7 трлн. сўм молиялаштирилди.
Жами инвестициялар ҳажмида, марказлашган молиялаштириш манбалари ҳисобидан молиялаштирилган асосий капиталга инвестицияларнинг улуши, 2020- йилнинг мос давридаги улушига нибатан 13,3 % пунктга камайиб, 12,0 % ни ёки 4 260,5 млрд. сўмни ташкил этди.
Мос равишда, марказлашмаган молиялаштириш манбалари ҳисобидан 31 331,9 млрд. сўм ёки жами инвестицияларнинг 88,0 % инвестициялари ўзлаштирилиб, ўтган йилнинг мос давридаги кўрсаткичга нисбатан 13,3 % пунктга кўпайди.
2021- йилнинг январ-март ойларида корхона ва ташкилотларнинг ўз маблағлари ҳисобидан молиялаштирилган асосий капиталга инвестициялар – 10 131,1 млрд. сўм ёки жами асосий капиталга инвестицияларнинг 28,4 % ини ташкил этди. Аҳоли маблағлари ҳисобидан жами асосий капиталга инвестицияларнинг 12,9 % и ёки 4 595,5 млрд. сўми ўзлаштирилди.
Тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ҳисобидан ўзлаштирилган инвестициялар ҳажми 4 243,1 млрд. сўмни ташкил этди ва 2020 йилнинг мос даврига нисбатан 1,0 % пунктга камайиб, 11,9 % ни ташкил этди.
Шунингдек, тижорат банклари кредитлари ва бошқа қарз маблағлари ҳисобидан 4 257,5 млрд. сўм (жами асосий капиталга инвестицияларнинг 12,0 % ини ташкил этиб, 2020 йилнинг мос даврига нисбатан 0,9 % пунктга камайди), Ўзбекистон Республикаси кафолати остидаги хорижий кредитлар 2 210,3 млрд. сўм (6,2 % ва 11,8 % пунктига камайди), кафолатланмаган ва бошқа хорижий инвестиция ва кредитлар 8 104,7 млрд. сўм (22,8 % ва 8,0 % пунктга кўпайди), Тикланиш ва тараққиёт жамғармаси 519,7 млрд. сўм (1,5 % ва 1,3 % пунктга камайди), Республика буджети 1 416,0 млрд. сўм (4,0 % ва 0,1 % пунктга камайган), Сув таъминоти ва канализация тизимларини ривожлантириш жамғармаси томонидан 114,5 млрд. сўм (0,3 % ва 0,1 % пунктга кўпайиш) миқдорида асосий капиталга инестициялар ўзлаштирилди.
Асосий капиталга инвестициялар ўсиш суръатларини молияластириш манбалари бўйича энг юқори кўрсаткич кафолатланмаган ва бошқа хорижий инвестиция ва кредитларда кузатилиб, 2020- йилнинг мос даврига нисбатан 49,0 % га кўпайди. Бундай юқори ўсишга цемент, мато ва тикувчилик маҳсулотлари ишлаб чиқаришини ташкил этиш, Шўртан газ-кимё мажмуасининг ишлаб чиқариш қувватларини кенгайтириш, “Ауминзо-Амантой” конлари ҳудудида олтин мавжуд конларда қазиб чиқариш ва қайта ишлаш бўйича қурилиш ишлари И-ИИ босқич, “Мурунтау” карерига қайта ишлов бериш (В навбат) И босқич, техноген чиқиндиларни қайта ишлаш бўйича мажмуа қурилиши (И-ИИ босқичлар), “Ёшлик И” конини ўзлаштириш ва бошқа йирик инвестиция лойиҳалари доирасида ўзлаштирилган инвестициялар сабаб бўлди.
Шунингдек, тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ҳисобидан ўзлаштирилган инвестициялар 2020- йилнинг мос даврига нисбатан 5,7 % га камайди. Буни жорий йилда амалга оширилаётган ер учун ўғит ишлаб чиқаришини ташки этиш, “Ўзбекистон Мустақиллиги” инвестиция блокида Маҳсулот тақсимоти келишуви доирасида “Мустақилликнинг 25 йиллиги” конида қидирув ишларини олиб бориш, қайта ишлаш лойиҳаси ва бошқа лойиҳалар бўйича инвестицион фаоллик билан изоҳлаш мумкин.

2-жадвал