Mundarija Kirish I. Bob. Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning mohiyati

II.Bob. Iqtisodiy integratsiyaning obyektiv asoslari va bosqichlari
2.1 Iqtisodiy integratsiya bosqichlari

20-asrning ikkinchi yarmida iqtisodiy hayotning baynalmilallashuvi zamonaviy jahon iqtisodiyoti rivojlanishining yetakchi tendentsiyasiga aylandi. Xalqaro mehnat taqsimoti va ishlab chiqarishning xalqaro kooperatsiyasining rivojlanishi natijasida jahon iqtisodiyotining global baynalmilallashuvining asosiy tendentsiyalaridan biri u yoki bu kuch yoki bir guruhning keng ta'sir zonalarini shakllantirishda namoyon bo'ladi. eng rivojlangan mamlakatlar. Bu mamlakatlar va davlatlar guruhlari o‘ziga xos integratsiya markazlariga aylanib bormoqda, ular atrofida boshqa davlatlar jamlangan, jahon iqtisodiy aloqalari ummonida o‘ziga xos qit’alarni tashkil etadi.

Iqtisodiy integratsiya, o'z navbatida, ushbu jarayonda ishtirok etuvchi mamlakatlarda ishlab chiqarishni baynalmilallashtirishni jadallashtirish, ularning asosiy ijtimoiy-iqtisodiy ko'rsatkichlarini tenglashtirish uchun sharoit yaratadi. Iqtisodiy integratsiyaga olib keladigan jarayonlarni sxematik tarzda quyidagi o'zaro bog'langan (teskari aloqa bilan) zanjirda ifodalash mumkin: ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi.<->xalqaro mehnat taqsimoti<->ishlab chiqarish va kapitalni baynalmilallashtirish<->iqtisodiy integratsiya. Iqtisodiy integratsiyaga ikki omil sezilarli ta'sir ko'rsatadi: ilmiy-texnikaviy taraqqiyot va transmilliy korporatsiyalar.
Jahon iqtisodiyotida integratsiya jarayonlarini rivojlantirish bo‘yicha to‘plangan tajriba iqtisodiy integratsiyani shakllantirish va rivojlantirishda to‘rt bosqichdan o‘tish zarurligini ko‘rsatadi (2-ilovaga qarang):
1. Ishtirokchi davlatlar o'rtasida bojxona tariflari va boshqa cheklovlarni bekor qilgan holda erkin savdo zonasini shakllantirish. Ushbu bosqichda ishtirokchi davlatlar o'zaro savdo to'siqlarini bekor qiladilar, lekin uchinchi davlatlar bilan iqtisodiy munosabatlarda to'liq harakat erkinligini saqlab qoladilar. Masalan, bojxona to'lovlarini bekor qilish yoki yangisini joriy etish yoki boshqa cheklovlar, savdo-iqtisodiy shartnomalar, bitimlar, ittifoqlar tuzish huquqi. Natijada mamlakatlar o‘rtasida o‘z davlat chegaralaridan o‘tayotgan tovarlarning kelib chiqishini nazorat qiluvchi va shunga mos ravishda uchinchi davlatlardan tovarlarning imtiyozli olib kirishiga to‘sqinlik qiluvchi bojxona chegaralari va postlari mavjud. Bunday erkin savdo hududining klassik namunasi 1960 yildan beri mavjud bo'lgan Evropa erkin savdo assotsiatsiyasidir.
2. Savdoda va ishchi kuchi va kapital harakatida yagona tariflarni belgilash bilan bojxona ittifoqini shakllantirish.
Integrasiyaning bunday darajasida davlatlar nafaqat oʻzaro savdo toʻsiqlarini bartaraf etadi, balki uchinchi davlatlarga nisbatan tashqi savdo toʻsiqlarining yagona tizimini va umumiy bojxona toʻlovlarini ham oʻrnatadi. Shu bilan birga, ichki chegaralardagi bojxona xizmatlari tugatilib, ularning vazifalari tashqi chegaralardagi tegishli xizmatlarga o‘tkazildi. Unga a'zo davlatlar chegaralari bilan chegaralangan yagona bojxona makoni vujudga kelmoqda.
Bunday shakllanishga misol sifatida Yevropa Ittifoqiga aylangan Yevropa iqtisodiy hamjamiyatini keltirish mumkin.
3. Real iqtisodiy integratsiyaning boshlang’ich bosqichi bo’lgan iqtisodiy ittifoqning paydo bo’lishi. Bu bosqichda davlatlar milliy chegaralar orqali nafaqat tovarlar, balki barcha ishlab chiqarish omillari, jumladan kapital, mehnat, texnologiya va axborotning erkin harakatlanishiga kelishib oladilar. Natijada, umumiy bozor deb ataladigan umumiy bozor maydoni shakllanadi.
4. Yagona iqtisodiy siyosat, yagona valyuta va milliy nazorat qiluvchi organlar bilan to'liq integratsiya. Integratsiyaning ushbu darajasiga erishish (siyosiy va iqtisodiy ittifoq) unga kiruvchi davlatlar integratsiyaning oldingi bosqichlarida erishilgan natijalarni hisobga olgan holda, birgalikda savdoni, keyin esa uchinchi mamlakatlarga nisbatan umuman iqtisodiy siyosatni olib borishga rozi bo'lishlarini nazarda tutadi; shuningdek tartibga solish tizimlarini unifikatsiya qilish.iqtisodiyot. Integratsiyaning ushbu bosqichi muvofiqlashtirishni o'z ichiga oladi tashqi siyosat ishtirokchi davlatlar, bu esa yanada ko'proq beradi keng imkoniyatlar butun ittifoqning va har bir ishtirokchi davlatning iqtisodiy rivojlanishi manfaatlari yo'lida kuchlar va vositalarning o'zaro manfaatli kombinatsiyasi uchun.
Oxirgi ikki bosqich ma'lum bir integratsiya guruhining o'ziga xos xususiyatlari bilan bog'liq bo'lgan ma'lum kichik bosqichlarni o'z ichiga olishi mumkin. Dunyodagi mavjud integratsion guruhlarning aksariyati hali ham formal integratsiya bosqichida, ya’ni integratsiya rivojlanishining birinchi va ikkinchi bosqichlarini bosib o‘tishmoqda.
Xalqaro iqtisodiy integratsiya (ayniqsa, uning G'arbiy Yevropa versiyasida) uch bosqichli model sifatida qaraladi. Mikro darajada, ya'ni. korporativ darajada, alohida kompaniyalar to'g'ridan-to'g'ri iqtisodiy aloqalarga kirishganda, ular integratsiya jarayonlarini qo'llaydilar.
Davlatlararo darajada, davlatning maqsadli faoliyati (jamoaviy yoki bir tomonlama) ma'lum bir mamlakatlar guruhi doirasida mehnat va kapitalning o'zaro bog'lanishining integratsiya jarayonlariga yordam berganda, u maxsus integratsiya vositalarining ishlashini ta'minlaydi.
Milliy daraja, bunda a'zo davlatlar bir qator siyosiy va iqtisodiy funktsiyalarni ixtiyoriy ravishda topshiradilar.
Tarixiy jihatdan integratsiya bir necha asosiy bosqichlardan o'tadi, ularning har biri uning etuklik darajasini ko'rsatadi:
imtiyozli savdo shartnomalari, unga ko'ra davlatlar uchinchi davlatlarga taqdim etganidan ko'ra bir-birlariga qulayroq rejimlarni taqdim etadilar.
Bojxona ittifoqini tashkil etish to'g'risidagi shartnomada quyidagi bandlar ko'zda tutilgan:
1) Ittifoqqa a'zo davlatlar o'rtasidagi ichki bojxona chegaralarini olib tashlash;
2) Bojxona nazoratini ittifoqning tashqi perimetriga o‘tkazish;
3) milliy mahsulotlarning o'zaro savdosida bojxona tartib-qoidalarini bekor qilish;
4) tashqi savdo statistikasini yig'ish shakllari va usullarini birlashtirish;
5) tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchilariga imtiyozlar berish shakllari va usullarini muvofiqlashtirish;
6) uchinchi davlatlar bilan savdoda bojxona ittifoqiga a’zo barcha mamlakatlar uchun umumiy bo‘lgan tarif va tarifsiz tartibga solish tizimini joriy etish;
7) Umumiy imtiyozlar tizimini yaratish.
Mamlakatlar kelishilgan tashqi savdo siyosatini amalga oshirishni muvofiqlashtiruvchi davlatlararo organlarni tashkil etish to'g'risida kelishib oldilar. Ular odatda tegishli idoralarga rahbarlik qiluvchi vazirlarning davriy yig'ilishlari shaklida bo'lib, ular o'z ishlarida doimiy davlatlararo kotibiyatga tayanadi.
Bojxona ittifoqlariga misollar:
Yevropa Ittifoqining Turkiya bilan assotsiatsiyasi 1963 yilda tuzilgan Yevropa iqtisodiy hamjamiyati (hozirgi Yevropa Ittifoqi) va Turkiya oʻrtasidagi bojxona ittifoqidir.
Arab umumiy bozori Misr, Iroq, Iordaniya, Yaman, Liviya, Mavritaniya va Suriyani birlashtirgan bojxona ittifoqidir. Uni yaratish to'g'risidagi shartnoma 1964 yilda imzolangan.
Markaziy Amerika umumiy bozori - 1961 yildan bojxona ittifoqi a'zolari - Gvatemala, Gonduras, Kosta-Rika, Nikaragua, Salvador;
Sharqiy Karib dengizi davlatlari tashkiloti 1991 yilda tashkil etilgan bojxona ittifoqidir. Ushbu tashkilotga Antigua va Barbuda, Grenada, Dominika, Montserrat, Sent-Kits va Nevis, Sent-Lyusiya, Sent-Vinsent va Grenadin orollari aʼzo davlatlardir.