Мирза Улугбек Номидаги Узбекистон Миллий Университети

Zarari va Tarqalishi
Odamlarning uylariga yaqin bo'lgan daryo va ko'llar qirg'oqlarida yashaydi. Asosan, odam qoni bilan oziqlanadi. Shuning uchun ham odam tripanosomoz kasalligini tarqatuvchi manbasi bo'lib xizmat qiladi. Se-se pashshalari tanasida tripanosomalar 2-3 oy tirik holda saqlanishi mumkin, Glossina morsitans turining hajmi 1 sm dan kichik. Asosan, Afrika o'rmonlarida yashaydi. Ko'proq yirik yowoyi hayvonlarning (antilopalar, buyvollar, karkidonlar va boshq.) qoni bilan oziqlanadi. Odamga kamdan-kam hujum qiladi. Tripanosomoz kasalligidan Afrikada har yili minglab odamlar o'ladi. Afrikada se-se pashsha-lariga qarshi ko'p yillardan beri turli pestitsidlar qo'llanib kelinadi. Lekin bu ishlar ijobiy natija bermayapti. Aksincha, pestitsidlar bu yerdagi flora va faunaga salbiy ta'sir qilrnoqda.

Se-se pashshasi lichinkasi
Ekologik jihatdan odamlar turadigan joy bilan yaqindan bog'liq. Pashsha yotoqxona, oshxona, axlatxona va hojatxonalarda, shuningdek, transportda uchraydi. Ular bir qancha kasalliklarning qo'zg'atuvchilarini mexanik ravishda bir joydan ikkinchi joyga olib borib tarqatadi.Se-se pashshasi iflosliklar orqali ichburug', qorin terlamasi (tifi), o'pka sili, vabo, bo'g'ma, kuydirgi, konyunktivit (ko'z kasalliklari) va poliomiyelit kabi virus, bakteriya va boshqa kasalliklarning qo'zg'atuvchilarini, har xil yiringli kasalliklar mikroblarini, bir hujayrali parazitlarning sistalarini va parazit chuvalchanglarning tuxumlarini odamlarga yuqtirishi mumkinligi aniqlangan. Chet pashshasi asosan ekvatorial va subekvatorial Afrikada yashaydi. Ko'p sonli tsets pashshalarining mavjudligi Afrikaning ko'p qismini haddan tashqari o'tlashdan va odatda qoramollar keltirib chiqaradigan tuproq eroziyasidan qutqardi. Mashhur zoolog va tabiatni muhofaza qiluvchi olim Bernhard Grzimek o'zining "Yovvoyi hayvonlarga joy yo'q" kitobida faqat ekvatorial Afrikada tsets pashshasi tufayli yirik yovvoyi hayvonlarning yashash joylarining nisbatan tegmagan joylarini saqlab qolish mumkinligini yozgan.
Turar joyi- Ular nam joylarda, asosan tropik tropik o'rmonlarda yashaydi. Hasharotlar daryo bo'yidagi unumdor erlarda faol ko'payadi va yashaydi, bu esa odamlarni qishloq xo'jaligi ishlari uchun qulay bo'lgan erlarni tark etishga majbur qiladi. O'rmonli savannalarning kengayishi ba'zi se-se pashshalari, shu jumladan Fritaunda otlarni saqlashni imkonsiz qilgan infektsiya tashuvchilari tarqalishining ko'payishiga olib keldi.


Xulosa
Tanzaniya hukumati va BMT agentliklari mutaxassislari deyarli 10 yildan beri Zanzibardagi tsetsani yo‘q qilish ustida ishlamoqda. Olimlar asirlikda millionlab chivinlarni ko'tarishdan boshladilar. Keyin erkaklar urg'ochilardan ajratilgan va past dozali nurlanish bilan sterillangan. Yovvoyi tabiatga qo'yib yuborilgandan so'ng, ular urug'lantirilgan deb o'ylagan urg'ochilar bilan juftlashgan, ammo oxir-oqibat nasl bermagan. (Qarang: Steril hasharotlar texnikasi). Efiopiya hozirda Zanzibarning se-se nazorati bo'yicha tajribasini o'zlashtirdi, ammo tabiiy suv to'sig'i bo'lmasa, qo'shni mamlakatlardan yangi chechalar kirib kelishi ehtimoli yuqori.