«milliy g‘oya: asosiy tushuncha va tamoyillar» fanidan ma`ruza matni

9-mavzu: Milliy istiqlol g`oyasining inson ongi va qalbiga singdirish: yangicha uslublar va yondashuvlar.

R E J A :

1. Milliy istiqlol g`oyasining inson ongi va qalbiga singdirish jarayonida yangicha uslub va yondashuvlarga bo`lgan ehtiyojlar va ularning o`zgarib borishi.

2. Milliy istiqlol fanini o`qitishda mafkuraviy kurashlarni inobatga olish.

3. Tasavurdan tafakkurga yo`naltirish (ko`rgazmalilik) tamoyili.

4. Uzviylik uzluksizlik tamoyili.

5. Onglilik, faollik, ilmiylik, mustaqil fikrni ta`minlash tamoyili.
Milliy istiqlol g`oyasini yoshlar qalbiga singdirishni ta`lim va tarbiya orqali amalga oshirishda ta`lim muaassalarida bolalar va talabalarning yoshiga mos ravishda milliy istiqlol mafkurasini singdirishning differentsial pedagogik-psixologik dasturini yaratish vazifasi alohida takidlangan. O`qitish tamoillari azaldan muayyan davlat, jamiyatdagi tarbiya maqsadlaridan kelib chiqqan holda ta`lim jarayoning ob`ektiv qonuniyatlarini aks ettiradi. Muayyan tarixiy sharoitilardan kelib chiqib foydalaniladi.

Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar fanini o`qitishning tarbiyalovchi tamoyili. Ulug` pedagoglar ta`lim natijasida faqat bilimlar hajmi kengayib, ko`nikma va malakalar kengayib qolmasdan, balki shaxsiy sifatlar ham shakllanishi zarurligini aytib ketganlar. Bu - ta`limning tarbiya bilan chambarchas aloqador ekanligini ko`rsatadi. Pedagog-allomalarimiz ta`limning vazifasini bolalarga ma`lumot berishdagina emas, balki ularni adolatparvar, ishonch, e`tiqodlik, mardlik, tirishqoqlik, foydali ishga, o`rgatilgan hulq-atvori qoidalarini bajarishga o`rgatishni ham ko`rgan.

Milliy istiqlol g`oyasi fanini o`qitishda mafkuraviy kurashlarni inobatga olish.

Azaldan mafkuraviy kurashlarning nishoni yurishlar bo`lgan. Shuning uchun bo`lsa kerak eramizdan oldingi 399-yillarda ham Afinada yoshlar tarbiyasi umumpolis, umumdavlat ahamyatida bo`lib, yoshlarni buzish - davlatga qarshi jinoyat deb hisoblangan. «Yoshlarni buzish» deganda:

1. Yoshlar bilan suxbat o`tkazib xudolarga bo`lgan shaxsiy fikriga inontirish, ya`ni o`zining bug`unchi qarashlarini tarqatish;

2 - «Shogirdlar» ni Afina qonunlaridan demokratiya yo`lidan og`dirish tushinilgan. Bu jinoyat birorta qonunni buzishga emas, balki xudi davlatchilik asoslarini qo`porishga tenglashtirilgan. Shu sababli milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar fanini o`qitishda milliy va jaxon pedagogikasini eng maqbul vositalaridan foydalanish lozim.

Xullas, har bir talaba o`zini-o`zi g`oyaviy ximoyalashga qodir bo`lmog`i kerak. Demak, Milliy istiqlol g`oyasi fanini o`qitishda xar bir talaba o`zini-o`zi g`oyaviy himoya qilishga o`rgatish kerak.

Shu sabali mafkuralar kurashiga oid «G`oyaviy kurash», «g`oyaviy qarshi turish», «psixologik urush» va mafkuraviy muxolifatlarimizni xalkimiz ongiga o`z g`oyalarini singdirish usullari: «axborot imperializm», «informatsiya xurjlari», «g`oyaviy diversiya», «g`oyaviy indokrinatsiya», «g`oyaviy infil’tratsiya», «g`oyaviy dezorientatsiya», «g`oyaviy qo`poruvchilik», «varaqalar, ovozalar, mish-mishlar» va h.q. tushunchalarni va ularning namunalarini tushuntirib, sharhlay borish kerak.

Shuningdek, mafkuraviy immunitetning tarkibiy qismlari: «g`oyaviy ogohlik», «g`oyaviy hushyorlik», «g`oyaviy kurashchanlik», «g`oyaviy e`tiqot», «g`oyaviy safarbarlik», «g`oyaning namoyon bo`lishi», «g`oyaviy munosabat»; g`oyaviy kurash uslublari: «qarshi targ`ibot», «mafkuraviy jarayonlar monitoringi», «mafkuraviy himoya», «mafkuraviy tahlil», «mafkuraviy ta`lim», «mafkuraviy tarbiya», «g`oyaviy tarbiya nazariyasi va uslubiyati» va h.q. tushunchasi professor-o`qituvchilarning qizg`in ma`ruza, chiqishlarida faol muomalaga kiritilmog`i kerak.

Prezidentimiz Islom Karimov Shanxay hamkorlik tashkiloti SAMMITida (Moskva shahri, 2003 yil 29-may)da: «biz aqidaparastlik mafkurasi deb ataydigan yovuz kuch, birinchi navbatda, yoshlarimiz ongini egallayotgan va zaharlayotgan, ularni o`zining itoatkor aylantirayotgan mafkura yo`lida mustahkam to`siq qo`yish bugungi kunda muayyan jinoiy terrorchi guruhlarni yo`q qilishdan ko`ra ko`proq ahamiyat kasb etmoqda» deydi.. Bu esa Milliy istiqlol g`oyasi fanini o`qitish masalalarini ham o`zida mujassam qilgan muhim xulosa edi. Shu sababli yuqoridagi tamoyillar uyg`unlikda va birlikda qo`llanilmoqg`i lozim bo`ladi.

Anglangan bilim-talabalarning u haqda bahslarida, ularni qo`llash ko`nikma va malakalarida, o`zlashtirilgan bilimlar asosida e`tiqodi shakllanganligida, o`z-o`zini anna shu bilimlardan foydalanib nazorat qilishida namoyon bo`ladi.

Bilimni ongli o`zlashtirish- mavjud faktik materiallarni to`g`ri tushuntirishdan boshlanadi. Biroq, fakt bu to`la haqiqat degani emas, balki haqiqatni anglashtishning «xom-ashyosi»dir. Undan turlicha xulosa, ma`no-mazmun chiqarib olish mumkin. Shuning uchun ham mafkuraviy targ`ibotda «Voqea emas, uning talqini muxim» degan maqol ishlatiladi. «Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar» fanining vazifasi-har bir voqea hodisa, faktning ob`ektiv mohiyatini ochib ko`rsatishdir. Anna shunda u yoshlarda bizning milliy manfaatlarimizga mos e`tiqodni ilmiy asosda samarali shakllantira boradi. Pedagogika esa bilim, faktga ishlov berib, talabalarning e`tiqodiga aylantiradi. Zero, e`tiqodni birovdan olib bo`lmaydi, u har bir kishining boshida, ongida yaratiladi.

Anglangan bilimga formal bilim qarshi turadi. Formal bilim-tushunmay, yodlab olgan, ma`nosi, amaliy ahamiyatini tushunmay takrorlanaveradigan, hayotda foydalanib bo`lmaydigan uzuq-yuluq fiklardir. Formal bilimlarni e`tiqodga aylantirib bo`lmaydi.

Talabalar hozirgi mavzu bilan oldingi va bo`lajak mavzularni bog`lay olishlari kerak. Buning uchun esa o`qituvchi hozirgi mavzu bilan kechagi, va bo`lajak mavzularni bog`lab tushuntirishi kerak.

Ta`limdagi formalizm nimadan boshlanadi? O`qituvchi fanning birinchi darsida o`kuvchi talabalarga Milliy istiqlol g`oyasi fanini o`rganish talabaga nimani berishi, fanning mohiyati, adabiyotlardan foydalanish yo`llarini o`rgatmasa; bayonni ilmiy, izchil, aniq, tushunarli va ishonarli, nazariya va amaliyot birligiga qurmasa bilim formal o`rganiladi. Shu sababli pedagog I. G. Pestalotstsi: «Tushunmaslik fanning qiyinligidan emas, tushuntirishning mavhumligidandir» degan.

O`kuv materiaalarini tushuntira olmaslik - tushunmaslikka, qo`llab ko`rsatmaslik - qo`llay olmaslikka, qiziqtirmaslik - fanga qiziqishning yo`qolishiga olib keladi.

Tasavvurdan tafakkurga yunaltirish (ko`rgazmalilik) tamoyili

«Odamlarni narsalar haqidagi ma`lumotlarini emas, balki o`sha narsalarning o`zini bilishga o`rgatish kerak» degan edi. U ta`limning «Oltin qoidasi» ni quyidagicha asoslab beradi: ko`zga - ko`rinadigan, quloqqa - eshitiladigan, burunga - xid beradigan, og`izga - ta`m beradigan, qo`lga - paypaslab, ushlab bilib olinadigan narsalarni taklif etish kerak.

Milliy istiqlol g`oyasining ko`rgazmalik tamoyili inson psixikasi xususiyatlaridan kelib chiqadi. Zero inson azaldan va xozir xam shakl, tovush, rang, paypaslab biladi, ana shu besh tuyg`u asosida fikrlaydi.

Biz istagan obraz, talaba qalbiga kirgach, u Milliy istiqlol g`oyasi uchun ishlay boshlaydi.

Demak, Milliy istiqlol g`oyasi ta`limida o`qish jarayoni aniq narsadan abstraktlikka, tasavvurdan tafakkurga yo`naltirish eng ma`qul, to`g`ri, tabiiydir. Bu - Milliy istiqlol g`oyasi ta`limini pedagogik qonuniyatlarga qurish, demakdir.

Ko`rgazmalilik deganda faqat biror buyum, chizma, mul’timedia diskini, balki o`qituvchining obrazli, otashin nutqini ham tushunish mumkin. Ana shu vaziyatda o`qituvchi bilan targ`ibotchi funktsiyalari birlashadi. Bunda u talaba bilan yanada yaqinlashadi. Gapaga no`noq, tortinchoq talabalar ham dadillashib, muxokamaga kirishib ketadilar. Bu – ta`limda oliy nerv.

Oddiydan murakkabga qaratilgan uzviylik va uzluksizlik tamoyili.

Tabiatda hamma narsa bir-biriga bog`liqligi kabi ta`limda ham hamma narsa bir-biriga brg`lanishi kerak.

Sistemalashgan bilm bilan to`ldirilgan miya xudi ming xil mayda-chuyda tiqib tashlangan omborxonaga o`xshaydi. Hamma narsa bor, lekin egasi bu erdan hech narsani topa olmaydi. Yoki, aksincha, miyada faqat tizim bo`lsa-yu, bilim bo`lmasa, bu miya narsalarning ruyxati bor-u, ammo o`zi yo`q qutiga o`xshaydi.

Uzviylik va uzluksizlik darsning tuzilishida ham namoyon bo`lishi kerak. YA`ni mavzuni tushuntirish, takrorlash, mustahkamlash, o`rganilgan materiallarni tekshirib borish talab qilinadi. Toki o`quvchilar mustaqil, sistemali ishlash malakalariga ega bo`lsinlar. Bunda psixologiyaning narsalarning qarama-qarshiligi, o`xshashligi, idrokning ketma-ketligi, voqea sodir bo`lgan joylar, talabaning fikrlash tarzi, hissiyoti to`g`risida assotsiatsiyalarini nazarda tutish lozim.

Bunda fanlar aro aloqalar masalasiga alohida e`tibor qaratish lozim. Chunki har bir predmetda boshqa predmetlarga doir materiallar mavjud. «Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar» fanida falsafa, tarix, pedagogika, psixologiya, huquqshunoslik, iqtisodiyot va boshqa fanlarga doir materiallar talab qilinadi. Masalan «Suv» ning fizikada - fizik xususiyatlari; ximiyada - son va sifat xususiyati; biolgiyada - o`simlik va jonzot uchun ahamyati; geografiyada esa er yuzi sathini eggalgan milliy istiqlol g`oyasi qyosi ma`noda o`rganiladi.

Uzluksizlik bu - bir mavzuning keyingi mavzu, bir bo`limning keyingilari bilan, bir bosqichning keyingi bosqich bilan bog`langanligi, bardavomligi demakdir.

Hayot, mustaqillikni mustaxkamlash amaliyoti bilan bog`liqlik tamoyili

Bu tamoyilda tarbiya va ta`limning kundalik hayot, O`zbekistonliklarning mustaqillikni mustaxkamlashga qaratilgan bunyodkor mehnati bilan chambarchas aloqasi ta`minlanadi. Bu - «Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar» fanida berilayotgan bilimlarning haqqoniyligi, hayotda tasdiqlanishi tahminlaydi. Zero, kitob, ta`lim, ma`ruzalarning hayotdan uzoqligi juda katta zarar keltirishi ma`lum.

Talabalarga nazariyalar, san`at asarlari, g`oyalar jamiyatning amaliy ehtiyojlari natijasi o`laroq yuzaga kelishi uqtirilishi lozim. Masalan, 2003 yil 14 dekabr kuni O`ZTV1 ning «Assalom O`zbekiston» dasturida xonanda Sanobar Karimovaning «Qo`shiqlar xalqimizning ushalmagan orzulari evaziga yaratilgan bo`lsa kerak» degan fikrni o`tmishda xalqimizning mustamlakalik jabrini qanday tortganligi bilan bog`lab foydalanilsa, milliy g`oyaning tarsinchanligi oshadi.

Ta`lim jarayonida nazariya amaliy mashg`ulotlardan oldinda yuradi. «Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar» fanini o`qitishda ta`limning hayot bilan birligi tamoyili o`quvchi va talabalarning notiqlik, tashkilotchilik, jamoatchilik faoliyatida namoyon bo`ladi. («Kamolot» YoIH, Ma`naviy-ma`rifiy ishlar va h.k)

Talabalarda onglilik, faollik, mustaqil fikrni ta`minlash tamoyili.

Bilimning ko`r-ko`rona o`rganilishi eski va hozir ham uchrab kelayotgan pedagogik muammolardir. Shuning uchun ham Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar fani haqidagi bilimlarning teran anglangan bo`lishi o`ta muhim ahamyat kasb etadi.

Murakkab vaziyatlarda e`tiqodning murakkab shakllari ishga tushadi.

Shuning uchun Xitoylar «O`z fikrlaringizga etiborli bo`ling ular xatti-harakatlaringizning boshlanishidir» deydilar.

Fikr va harakatni ko`nikma, malaka degan oqar ariq bog`lab turadi. Talaba undan o`ta olsagina gapi, fikri va harakati birlashadi. Shuning uchun ham Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar fanini o`qitishda tarbiyalash tamoyilini bosh tamoyil deb atash mumkin.

Ilmiylik tamoyili

Prezidentimiz Islom Karimov Termiz shahri yubileyi tantanalarida shahar tarixini o`rganishda rivoyatlarga emas, ilmiy dalillarga tayanish zarurligini alohida ta`kidlagan edilar. O`lkamiz azaldan tsivilizatsiya markazlaridan biri bo`lganligi ko`p va xo`b aytib kelinadi. Lekin haqiqatni isbot qilish uchun bu kamlik qiladi. Faqat rad etib bo`lmaydigan ilmiy dalillargina bu fikrni yoshlarning qattiq e`tiqodiga aylantira oladi. Bunga ko`plab, yangidan yangi misollar keltirish mumkin. Masalan, «Xalq so`zi» gazetasining 2003 yil 13 dekabridagi sonida tarix fanlari doktorlari T.Shirigov va A.Sa`dullaevlar-ning «Samarqand-Rimning tengdoshi» degan ilmiy-ommabop maqolasi chop etildi. Unda Samarqand shahrining 2750 yoshga kirganligi kashf etilgan. Ingliz olimi G. Chayd asoslangan va dunyo miqyosida tan olingan shahar tushunchasiga oid 10 ta belgi asosida hamda fizikaning radiokarbon (S-14) tadqiqot usulini qo`llash orqali Samarqand-Rimning tengdoshi ekanligi isbotlangan. Mana shu ilmiy faktdan o`lkamaz tarixida taraqqiyot, g`oyalar va mafkuralar tarixini yoritishda foydalanish mumkin. Demak, g`oyalar tarixni o`rganishda ajdodlarimiz tomonidan bundan 2700 yil oldin yaratilgan dastlabki yozma manba «Avesto» talqinini ham ilmiylik tamoili asosida tushuntirilsa, natija samarali bo`ladi.

Ilmiylik tamoyili birinchidan talabalarni bugungi kunda Fan erishgan aniq bilimlarni egallash, ikkinchidan, hayotning har bir sohasini ilmiy asosda tahlil qilish malakalarini shakllantiradi.

So`z vositasida odamni ilhomlantirish, uning qadrini ko`tarish, rag`batlantirish, o`z kuchiga ishontirish yoki xafa qilish, ishonchni singdirish ikki yil bilan amalga oshiriladi. Bular ishontirish va inontirish usullaridir.

Inontirish-bu bir kishiga g`oyani boshqa kishi (yoki vosita) tomonidan hayajonli lahzalar hosil qilib, yoki hamma tan oladigan manbalarga bog`lib singdirish usludir. Inontirish ishontirishning oliy ko`rinishi. O`zini o`zi inontirishda ham shu jarayon kechadi. Biroq bunda fikr, g`oyani kiritishda tashqi omil emas, balki shaxsning o`z fikr tuyg`ulari ishtirok etadi. Ana shu erda bizga buyuk Moturudiy bobomizning «Aql va naql» tamoyili yordamga keladi. Targ`ibot-tashviqotda shuning uchun ham xalqimiz shaksiz ishonadigan Qur`oni karim oyatlaridan, payg`ambarimiz hadislaridan milliy g`oya va amaliy mafkura targ`ibotida faol foydalanishimiz kerak.

Talabalarni mustaqil tadqiqot metodlari-kuzatish, fikriy eksperiment o`tkazish, adabiy manbalar bilan ishlash, muammolarni mustaqil aniqlab chiqish, muammoli vaziyatlarni echishga o`rgatib borish zarur. Ilmni o`rganishdan maqsadning o`zi ham shunda-uni hayotda ishlatib, yuksak muvaffaqiyatlarga erishmoqdir. Ilm-odam tafakkuriga tartib, tizim baxsh etadi. Bu esa pirovard natijada yoshlarda ilmiy, dunyoviy dunyoqarashning shakllanishiga, ularning qalbiga diniy aqidaparastlik qarashlarining kirib borishiga to`siq qo`yadi.

Tayanch so`z va iboralar:

Milliy istiqlol g`oyasi fanini o`qitishni tarbiyalovchi tamoyili; Milliy g`oyani yoshlar ongiga singdirishda ishonch va e`tiqod; Milliy g`oyani targ`ib etishda ijtimoiy reklamalarning roli; Uzviylik va uzluksizlik tamoyili; Onglilik, faollik, ilmiylik, mustaqil fikrni ta`minlash tamoyili.

Munozara uchun savollar:

Milliy istiqlol g`oyasi fanini o`qitishni tarbiyalovchi tamoyili haqida nima bilasiz?

Ishonch va e`tiqod nima?

Milliy istiqlol g`oyasini yoshlar ongiga ko`rgazmali vositalar orqali qanday tushuntirish kerak?

Milliy istiqlol g`oyasi fanini o`qitishda mafkuraviy kurash shakllaridan qanday foydalanasiz?

Milliy g`oyaga zid xatti-harakatlarning oldini olishda nimalardan foydalanish mumkin?
Adabiyotlar:

Karimov I.A. O`zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. 1-jild.- Toshkent: O`zbekiston, 1996;

Karimov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. 2-jild.- Toshkent: O`zbekiston, 1996;

Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-jild.- Toshkent: O`zbekiston, 1996;

Karimov I.A. Bunyodkorlik yo`lidan. 4-jild.- Toshkent: O`zbekiston, 1996;

Karimov I.A. YAngicha fikrlash va ishlash davr talabi. 5-jild.- Toshkent: O`zbekiston, 1997;

Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo`lidan. 6-jild.- Toshkent: O`zbekiston, 1998;

Karimov I.A. Biz kelkjagimizni o`z qo`limiz bilan quramiz. 7-jild.- Toshkent: O`zbekiston, 1999;

Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot-pirovard maqsadimiz. 8-jild.- Toshkent: O`zbekiston, 2000;

Karimov I.A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz mas`ulmiz. 9-jild.- Toshkent: O`zbekiston, 2001;

Karimov I.A. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashamiz. 10-jild.- Toshkent: O`zbekiston, 2002;

Karimov I.A. Biz tanlagan yo`l demokratik va ma`rifiy dunyo bilan hamkorlik yo`li. 11-jild.- Toshkent: O`zbekiston, 2003;

Karimov I.A. Tinchlik va xavfsizligimiz o`z kuch qudratimizga, hamjihatligimiz va qat`iy irodamizga bog`liq. 12-jild.- Toshkent: O`zbekiston, 2004.

Karimov I.A. O`zbek xalqi hech kimga, hech qachon qaram bo`lmaydi. 13-jild.- Toshkent: O`zbekiston, 2005.

Karimov I.A. Jamiyatimizni erkinlashtirish, islohotlarni chuqurlashtirish, ma`naviyatimizni yuksaltirish va halqimiz hayot darajasini oshirish – barcha ishlarimizning mezoni va maqsadidir. 15-jild. – T.: O`zbekiston, 2007.

Karimov I.A. Mamlakatni modernizatsiya qilish va iqtisodiyotimizni barqaror rivojlantirish yo`lida. 16-jild. – T.: O`zbekiston, 2008.

Karimov I.A. Vatanimizning bosqichma-bosqich va barqaror rivojlanishini ta`minlash – bizning oliy maqsadimiz. 17-jild. – T.: O`zbekiston, 2009.

Karimov I.A. YUksak ma`naviyat – engilmas kuch. - Toshkent: Ma`naviyat, 2008.

Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O`zbekiston sharotida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari. – Toshkent: O`zbekiston, 2009.

Karimov I.A. eng asosiy mezon – hayot haqiqatini aks ettirish. – T.: O`zbekiston, 2009.

Qo`shimcha adabiyotlar

Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar.-T.: O`zbekiston», 2000 yil.

Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushunchalar, tamoyillar va atamalar. (Qisqacha izoxli tajribaviy lug`at. T. «Yangi asr avlodi» 2002 yil).

Ergashev I. Va boshqalar. Milliy istiqlol g`oyasi. O`Zbekiston Respublikasi Oliy ta`lim bakalavriat bosqichi uchun darslik.- T.: Akademiya, 2005.

Azizxo`jaev A.A. Mustaqillik: kurashlar, iztiroblar, quvonchlar. – T.,Akademiya, 2001.

Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. (Oliy ta`lim muassasalari uchun qo`llanma).- T.,Yangi asr avlodi, 2001.

Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. (Izohli ko`rgazmali vositalar to`plami).- T.,Yangi asr avlodi, 2001.

Milliy istiqlol g`oyasi: ko`rgazmali vositalar.- T.,Ma`naviyat, 2001.

Saifnazarov I. Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. Uslubiy ko`rgazmali qo`llanma.-T., TDIU, 2001.

Nazarov Q. Bugungi dunyoning mafkuraviy manzarasi.- T., “Ijod dunyosi”, 2002.

Toxir Karim. Milliy tafakkur taraqqiyotidan. –T., Cho`lpon, 2003.

Ergashev I. Siyosat falsafasi.-T., Akademiya, 2004.

Ochildiev A. Milliy g`oya va millatlararo munosabatlar.- T.: O`zbekiston, 2004.

Nazarov Q. Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar.-T.: O`zbekiston», 2001 y.