Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
64
qadriyatlar ilohiy asosdan mustaqil holda ham mavjud bo‘lishi mumkin, degan bema'ni 
da'volarimiz oqibatidir. 
Binobarin, ash'ariylik ilohiy irodaning erkinligi va, balki, mavhumligi masalasiga ham 
yechim topib beradi: o‘ziga xos radikal ortodoksallik mana shu turimda turish, 
protestantizm uchun Bart chizib bergan chiziqdan chiqmay, oddiy fideizmga
[118]
asoslangan shariat qadriyatlarini himoya qilish, yoki Jon Milbank va uning shogirdlari 
e'lon qilgan sof o‘zlikni haqiqiy deb biluvchi epistemologiya kabilar. Din shu tariqa 
dabdabali va monadik
[119]
izolyatsiyaga tushib qoladi. Biroq bir qarashda ash'ariy 
deontologiya
[120]
ko‘plab uyg‘onish doiralarida ustuvor ko‘zqarash - vahhobiylik bilan 
bir qatorda postmodern tanglikning yechimi bo‘lib ko‘rinishi mumkin. U oqibatda har 
qanday tabiiy qonun istiqbollariga qarshi turadi hamda o‘zgarayotgan 
masala
yoki 
urf
ga asoslangan taftish qilish loyihasini keskin ravishda chippakka chiqaradi. Bunday 
hukmron axloq ilohiyotshunoslik nuqtai nazaridan nafis bo‘lib tuyuladi, ammo axloqiy 
mazmundagi jins masalalariga bag‘ishlangan har qanday muhokamani yo‘qqa chiqarishi 
mumkin.
Biz, qattiqqo‘l ash'ariylik har taraflama maqbul ilohiy ismlarni insonlar darajasiga tushira 
oladi, deb aytishimiz mumkin. Real - nominal xudo nomaqbul va noma'lumdir; ammo 
99 ismi bor va ilohiy o‘zgalik sir-sinoatlaridan xabar berishni va'da qiluvchi fenomenal - 
g‘ayrishuuriy xudo odildir; ammo uning odilligi bani odamning odilligidan farqlidir; xudo 
rahmdildir, lekin O'z qonuni maqsadlarini bilish kalitini bermay rahmdillik qiladi. Ilohiy 
qonunlarning erkinligi musulmonlarga xudoga hech bir mubolag‘asiz ibodat qilish 
imkonini beradi, ularning axloqiylik borasidagi sobitligi Ul zotgagina ma'lumdir, ammo 
inson boshidan kechirgan uqubatlar oqibatida paydo bo‘lgan muammolardan kelib 
chiqib, parokanda bo‘layotgan ko‘rinadi. Levinasning Holokost
[121]
dan so‘nggi faylasuf 
sifatida ushbu tushunchadan yiroq emasligi ravshan. 
Alastair Makintayr axloqqa oid hukmron nazariyalarning paradoksini qisman ularning 
kalvinizmdagi bayonidan kelib chiqib kashf etgan edi; uning tanqidi ash'ariylikka ham 
tegishlidir. Yana ash'ariylik moturidiylik bilan ham tinch-totuv yashab kelmoqda. 
Moturidiylik sababning kuchi va biror narsani ko‘rsatib, isbotlab berish xususidagi ilk 
iroqiy tushunchalarga asoslangan an'anadir. Moturidiy nuqtai nazari islom feminizmi 
uchun yaxshiroq asos bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Sababi, u shar'iy tengsizlik 
xususidagi mojaroni yovuzlik mavjudligi tufayli ilohiy ehtiyotkorlikni himoya qilish 
zarurati deb emas, aksincha, nazariy yechim talabi deb qaraydi. Ilohiy qonunning 
axloqiy jihatdan tushunarliligi uchun joy talab etiladi, shariat me'yorlari Alloh mavjudligi 
va komilligining yozma dalilidir, bunday joy, avvalo, ilohiyotshunoslik bo‘lishi kerak. Men 
aynan shu nuqtada bu tushunchani Lyusi Irigiraydan qarzga olmoqchiman.
Irigaray Haydegger ontologiyasini uzundan-uzoq tanqidiy tahlil qilar ekan, nemis 
mutafakkirining «havoni unutish» odati uchun ayblaydi: Irigarayning kitobi «Havoni 
unutish» deb nomlanadi. U «ishonchsizlik uyqusi»dan uyg‘onish sharti sifatida 
«mavjudlikni unutish»ni taklif etadi. Feminist bo‘lgan Irigaray nazdida bu hol unsurlarga 
erkak jinsi egalik qilishini buzib yubordi. Xususan, Haydegger, garchi Suqrotdan oldingi 
ta'limot, ya'nikim metafizik intuitsiyani qayta tiklashni talab qilsa-da, yerga oyoq tirab 
turishdan hech qayga qocha olmaydi, deydi Irigaray; yer qattiq jism sifatida 
muzakkarga mansubdir, u to‘g‘ri chiziqlilik va nazorat xossasiga ega. Uning taklif 
etishicha, haqiqiy maqbullik tozalovchi yoki ochuvchi sifatida mavjuddir, u havoni esga 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter