Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
160
mamlakatlarning ikkalasida ham diniy partiyalar hukmronlik qiladi, biroq diniy 
ekstremizm deyarli uchramaydi. Nashr ishlari va tashkilotchilikdagi erkinliklar o‘sha 
mamlakatlarda kichik bir tayanch nuqtasini qo‘lga kiritish uchun qattiq kurashib kelgan 
vahhobiylarning qo‘lidagi qurolni tortib olib qo‘ydi. Ikkala mamlakat ham, o‘z xohishini 
jamoat oldida ifoda etish va inson huquqlari cheklangan mamlakatlardan farqli o‘laroq,
mutaassib harakatlar o‘z qarashlarini (jamiyatga) tiqishtirishidan xoli dunyolardir.
Ikkinchidan, biz aksilislohotning musulmoncha ko‘rinishi ibtidosi shohidi bo‘lib turibmiz. 
Shishadan iborat fundamentalist shaharlar yaratish yo‘lini izlayotgan, biroq 
fuqarolar urushini keltirib chiqargan, rejimlarni repressiyaning keskin shakllarini 
qo‘llashga majbur etayotgan zvinglichilar
[516]
va kalvinchilar
[517]
ga ular barcha 
musulmon mamlakatlarining kulini xuddi Afg‘oniston va Jazoir singari ko‘kka 
sovurmasidan burun qarshilik ko‘rsatilishi kerak. Aqidaparastlarning chiqishlariga 
haqiqiy islom nuqtai nazaridan kelib chiqib, munosib javob qaytarish uchun ushbu aksil-
islohotga erkinlik va yetarli mablag‘ berish zarur bo‘ladi. Bugungi kunda dinni o‘z 
chegarasidan tashqarida targ‘ib qilayotgan ikkita davlat: Eronda ham, Saudiya 
Arabistonda ham klassik islomning ishonch yorlig‘i yo‘q ekani musulmon dunyosining 
ulkan fojiasidir. Dinga qiziqadigan va vahhobiylik juda xavfli jinni ko‘zadan chiqarib 
yuborganini tushuna boshlagan boshqa musulmon mamlakatlari harakatini qilishi va 
an'anaviy ulamolarga qarshi choralar ko‘rishi uchun ijozat berishi kerak bo‘ladi. Haqiqiy 
dinni himoya qiladigan, vahhobiylik harakatlariga esa zarba beradigan kitoblar juda ko‘p, 
arab dunyosida ayni paytda diniy kitoblarni chop etishga bo‘lgan cheklovlar olib 
tashlanishi va (haqiqiy dinni targ‘ib qiluvchi) kitoblarning keng tarqalishiga imkon 
berilishi kerak. Mo‘‘tadillik tarafdorlari ham sun'iy yo‘ldosh televideniesi va radiosidan 
foydalanish imkoniga ega bo‘lishi lozim. Muqobil yo‘l esa jamiyatlarda oldinma-keyin 
iliqlik boshlangunga qadar vahhobiy fraktsiyalarning progressiv tarzda kengayib 
borishidadir. 
Ushbu nuqtada mo‘‘tadil va vahhobiy islom o‘rtasidagi ayni paytda mavjud ziddiyatning 
aqidaviy jihatlariga oid gaplarga chek qo‘yishimiz lozim. Biz o‘ta islomiy hodisa deb 
tavsiflanayotgan ziddiyat - asosiy masalani tadqiq qilib ko‘rishimiz zarur bo‘ladi. Biz 
yuqorida Yaponiyadagi neobuddizm hodisasiga qisqacha to‘xtalib o‘tgan edik; ayni 
jarayonlarning qanday amal qilishini bilish uchun boshqa dinlardagi jarayonlarni ham 
chuqur tadqiq qilishimiz kerak bo‘ladi.
Bu borada xristian dinini ko‘p masalada boshlanish nuqtasi sifatida olish mumkin. Kimdir 
xristian dinining ayni paytdagi yo‘nalishi bilan zamonaviy islomning yoki "Om haqiqati" 
ibodatxonasining ichki sharoiti bilan nima aloqasi bor, deb o‘ylashi mumkin. Ammo 
Maliz Rutven singari ijtimoiy tahlilchilarning xristianlikni radikal tarzda isloh qilish 
borasidagi sa'y-harakatlari ayni paytda (islomda) kurtak yozayotgan narsalarga o‘xshab 
ketadi.
Yangi dunyoda xristianlikning tez rivojlanib borayotgan oqimi katolitsizm ham, 
pravoslavie ham, protestantizm ham emas; (bu oqim vakillari) yevangelistlar bo‘lib, 
kulgili va liboslarga burkanib olgan voizlardir, ularning yuzi va dunyo haqidagi 
so‘zlarini elektron nur naychasi yoritib turar edi. Yevangelistlar xristianligi har qanday 
yangilikdan xoli ekanini ta'kidlashning hojati ham yo‘q. Aslida "fundamentalizm" so‘zi 
1910 yildan boshlab Chikagodagi Mudi Tavrot instituti chop etgan "