Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
159
hisoblar edi. Qutb va Mavdudiyga o‘xshash qat'iy fikrli musulmon mutafakkirlari islomiy 
davlat andozasini yaratdi. Bunday davlat islomni musulmon kishilarning haqiqiy 
mafkurasi deb biladi. Bu mafkurani hamma birday tushunishi lozim. Binobarin, 
zamonaviy sharoitlarga ko‘chgan islom siyosiy partiyaga aylanadi. Din uzvlarini davlat 
uzvlaridan ajratib bo‘lmaydi.
Bu tushuncha 20-asrning 50-yillari oxiri va 60-yillarining boshida "Musulmonlar 
birodarligi" tafakkuriga suqilib kira boshladi. Uning musulmonlarning siyosatga an'anaviy 
munosabatini tan olmaydigan va aksariyat musulmon jamiyatlaridagi mazhablar rang-
barangligidan og‘rinadigan ochiqdan-ochiq totalitar salohiyati vahhobiylik harakatining 
keskinligi va eksklyuzivizmi (boshqalarni mutlaqo tan olmaslik) bilan mos tushar edi. 
Qutbning ukasi Muhammad Qutb Nosirning tozalashlaridan qochib ketadi va Saudiya 
Arabistonida mudarrislik qila boshlaydi, keyinchalik o‘sha yerda vahhobiylikni qabul 
qiladi. Vahhobiylikka xayrixoh bo‘lgan yana bir misrlik olim Muhammad al-G'azzoliy bilan 
birgalikda u birodarlik tafakkurini o‘zgartiradi. 1983 yili birodarlikning an'anaviy va 
vahhobiy bo‘lmagan oliy rahnamosi Umar at-Tilmasaniyning o‘limidan so‘ng 
vahhobiylikning misrlik dissidentlar o‘rtasidagi ta'siri kuchayib keta boshlaydi. 
Birodarlikning o‘ta vahhobiylashgan ilmi toliblar qanoti bo‘lgan islomiy guruhlar 
(Al-
Jamoat al-islomiya)
birodarlik bilan aloqasini uzadi va rejimni zaiflashtishtirish 
maqsadida zo‘ravonlik ishlatish uchun bosim o‘tkaza boshlaydi. Garchi bir oz bo‘lsa-da, 
Al-Jamoat al-islomiya
ga mansub deb hisoblangan shaxs ko‘zi ojiz voiz Umar 
Abdurahmon AQShda Jahon savdo markaziga qilingan terroristik hujumga aralashgani 
uchun otning qashqasiday tanilib qolgan edi. Qizig‘i shundaki, vahhobiylikning bir 
shaklini qabul qilgan Umar Abdurahmon bir necha yil Saudiya Arabistonida yashagan 
edi.
Vahhobiylashtirishning ushbu tamoyili musulmon dunyosida odamlarning tinchini 
buzuvchi oqibatlarga sabab bo‘layotgani xususida boshqa ko‘plab misollarni keltirish 
mumkin. Bu o‘rinda musulmonlarning asosiy ko‘pchiligi va ularning institutlari 
vahhobiylarga javob berishga va unga qarshi kurashishga qanday harakat qilgani 
xususida batafsil gapirib o‘tirishning mavridi emas, biroq an'anaviy din mo‘‘tadilligi 
tarafdorlari qayd etib kelayotgan ikkita qarashdan xabardor bo‘lib qo‘yish muhim 
ahamiyatga ega.
Avvalo, tajribaning ko‘rsatishicha, repressiv dunyoviy rejimlarni, diniy muxolifatni 
qiynash uni yo‘q qilib yuboradi, degan umidda qo‘llab-quvvatlash siyosati muvaffaqiyat 
keltirishi dargumon. Bunday holatda u diniy muxolifatning yanada ekstremistik 
shakllarini urchitib yuboradi. Rejimlar sistemani tinchlik yo‘li bilan isloh qilishga 
urinayotgan mo‘‘tadillik tarafdorlarini mensimaydigan bo‘lsa, obro‘sini yo‘qotadi, yoshlar 
esa ekstremizm va qurolli qo‘zg‘olon ishtiyoqida yona boshlaydi. Muammoning birinchi 
yechimi - matbuotni erkinlashtirish va islomiy tuyg‘ularni ifoda qilishga yo‘l berishdir. 
Ayni paytda rejimlar og‘ziga urishga urinayotgan masjidlar barcha voizlardan o‘z 
va'zlarida ijtimoiy yoki iqtisodiy mavzularni tilga olishni talab qiladi. Masjidlarga islom 
dunyosida asrlar osha mavjud bo‘lgan an'anaviy ozodlik va ular bajarib kelgan vazifa 
qaytarib berilishi kerak: ya'nikim, ular korruptsiya va vahshiyliklar tanqid qilinadigan joy 
bo‘lib qolishi lozim.
Musulmonlarning aksariyati ushbu gapning tasdig‘i sifatida demokratiyaga toqat 
qilinadigan Malayziya va Turkiya singari islom davlatlarini misol keltiradi. Bu 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter