Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
144
Biz dunyoviylashgan milliy zodagonlar yevropacha emas, amerikacha andozani ulgi 
bilib, zamonaviy Yaqin Sharq taqdirini yaratganida yaqinda butun mintaqani domiga 
tortgan fojianing oldini bemalol olish mumkin edi, deb hech ikkilanmasdan aytishimiz 
mumkin.
Iroq misolida bu gapimizning tasdig‘ini ko‘ramiz. Bu mamlakat Usmonlilar qo‘l ostidagi 
sokingina botqoqqa o‘xshar edi. Uning diniy qavmlari usmonlilarning islom fiqhidan 
olingan 
millat
sistemasi ostida o‘z ishlarini tartibga solib turar edi. Yahudiylar o‘rtasidagi 
mojarolar yahudiy sudlari, xristianlar o‘rtasidagi kelishmovchiliklar esa xristian sudlari 
tomonidan ko‘rib chiqilar edi va hk. Badaviylar qabilasiga cho‘lda ota-bobolari tutimi 
bilan yashashga ijozat berilgandi. Kurdlar sultonni o‘zining otliq askar bilan ta'minlab 
turgan o‘ta sadoqatli etnik guruh sifatida qadrlanar edi. O'z holicha yashayotgan janublik 
shialardan davlatga sadoqatdan boshqa narsa talab etilmas edi. Bunday muvozanat 400 
yil davom etdi.
1917 yili britaniyaliklar Iroqqa bostirib kirib, uni mustamlakaga aylantirganidan, 20-
asrning 50-yillariga kelib, bir necha bor davlat to‘ntarishi uyushtirilganidan so‘ng nima 
bo‘ldi, u mustaqil bo‘ldimi?
Milliy davlat paradigmasi Iroqdagi demografik vaziyatni tartibga solishda ish 
bermayotgani ayon bo‘lib qoldi. Chegarani mahalliy emas, mustamlakachi qo‘l tortgan 
bo‘lib, u o‘sha yerda yashovchi aholi o‘rtasidagi haqiqiy tafovutlarni emas, aksincha, 
mustamlakachi ma'muriyat boshqarishi uchun qulay bo‘lishi hisobga olinib tortilgan edi. 
Aslida musulmonlarga begona bo‘lgan g‘arbcha millatchilik tushunchasi kurdlarning 
alohida davlat barpo etish istagini uyg‘otib yubordi. Janubda yashovchi shialar o‘zlarini 
kamsitilgan deb his qila boshladi. Bunday sharoitda makon yaxlitligini saqlab qolishning 
birdan-bir yo‘li shafqatsiz kuchga tayanish edi. Saddam Husaynsiz yoki uning timsolisiz 
Iroq bir kechada yo‘q bo‘lib ketishi va undan-da realroq boshqaruv strukturasi yuzaga 
chiqishi mumkin. Shialar Eron bilan yaqin ittifoqchi bo‘lgan davlat tuzadi, shimolda esa 
kurdlarning o‘z davlati qaror topadi. Sunniy arablar esa Bag‘dod atrofi va undan 
shimolroqdagi yerlarga egalik qila boshlaydi
[502]
.
Ammo bunday bo‘linib ketish na hokimiyat tepasidagi rejimning, na G'arbning strategik 
manfaatlariga mos keladi. Dunyo hamjamiyati Millatlar ligasi yaratgan printsiplarga amal 
qilib, mustamlaka boshqaruvidan meros qolgan chegaralarning qonuniyligi (daxlsizligi)ni 
har doim qo‘llab-quvvatlab keladi. Bu bilan G'arb dunyosi iroqliklarning harbiy 
diktaturadan hamisha aziyat chekishini yoqlab kelmoqda.
Iroqdagi voqealar ilgari usmonlilar imperiyasining Yaqin Sharqdagi viloyatlari bo‘lgan 
deyarli barcha mamlakatlarda takrorlanmoqda. Usmonlilar davrida xristianlar, 
yahudiylar, druzlar va shialar singari kamsonli guruhlar alohida qishloqlarda, shahar 
mahallalaridagi o‘ziga xosliklarini asrlar davomida saqlab qolishiga imkon bergan 
jamiyatlarda o‘zlari xohlagancha yashab keldi. 1946 yilga kelib Frantsiya Livan 
hududini Suriyadan tortib olib, unga mustaqillik berdi va konstitutsiyasini qabul qildirdi. 
Unga ko‘ra, mazkur mamlakat prezidenti hamisha xristianlardan bo‘lishi kerak. Livan 
ham bir necha yil xristianlar hukmronligi ostida cho‘loqlanib yashab, so‘ngra dahshatli 
fuqarolar urushi domiga sho‘ng‘ib ketdi.

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter