Microsoft Word qishloq xo'jaligi mashinalari

77- rasm.
G ‘ildirak elementlari.
1 - gupchak; 2 - kegay; 3 - to ‘g ‘in; 4 - shpora; 5 - reborda.
G ‘ildirak (g‘altak) ning vumalanish rejim lari. Ishlash sha- 
roitiga qarab, g‘ildirak uchta rejim asosida yumalanishi mumkin:
78-rasm.
G ‘ildiraksim on zichlagichlar:
a - silindirsimon; b - qovurg‘ali-silindirsimon; d - ponasimon;
e - tishli va ponali; f - qoziq tishli; g - qoziqchali.
140

---

1. Ideal (sirpanmasdan va toymasdan) yumalanish.
2. Sirpanib yumalanish.
3. Toyib yumalanish.
Ideal
rejimda yumalanish amaliyotda deyarli uchramaydi. 
Lekin ilmiy ishlarda undan foydalanishadi (79- rasm). Sirpanib 
yumalanish rejimida tayanch va yurituvchi g ‘ildiraklar harakat- 
lanadi. G ‘ildirak to‘liq bir aylanganida uning o‘qi ilgarilab bosib 
o‘tadigan yo‘li lc g‘ildirak to ‘g ‘ining uzunligi 
2nr
dan ko‘proq 
(lc>2nr) yoki 
lc = 2nr+Alc
bo‘ladi.
Faqat yetaklovchi g‘ildirak toyib yumalanish rejimida 
harakatlanadi. Bunday g ‘ildirak bir marta aylanganida 
l< 2nr
yo‘l 
bosib o ‘tadi: 
lt =2nr -Alt
bo‘ladi.
G ‘ildirak (g‘altak) kinem atikasi. To‘g‘in nuqtalarining 
absolut tezliklarini aniqlash, ularning miqdori va yo‘nalishlarini 
hisobga olish ko‘p mashinalarning (masalan, seyalkaning) 
texnologik jarayonini asoslashda talab qilinadi.
Ideal rejimda yumalanayotgan 
r
radiusli g‘ildirak to‘g‘inidagi 
nuqtalar ikki xil harakatda: mashina bilan birgalikda ilgarilama 
ko‘chirma va o‘z o‘qiga nisbatan aylanma harakatda ishtirok etadi. 
G‘ildirak to ‘g‘inidagi nuqta ko‘chirma harakatda mashina tezligi 
V,
nisbiy harakatda 
g
> = V/ r
burchak tezligiga ega bo‘ladi. 
V
va 
rn
tezliklarning miqdori o‘zgarmas bo‘lsa ham 
u= cor
urinma 
tezligining yo‘nalishi uzluksiz o ‘zgarib turadi. Natijada, to‘g‘in
i
79-rasm.
G ‘ildirak yum alanishiga oid sxema.
141

---

nuqtalarining absolyut tezliklari ham uzluksiz o ‘zgarib turadi (80- 
rasm). Eng yuqoridagi 
A
nuqtaning absolut tezligi 
2 V
ga, pastki 
B
nuqtaning absolyut tezligi nolga teng (chunki 
u= wr
va 
V
miqdorlar 
bo‘yicha o‘zaro teng, lekin bir-biriga teskari yo‘nalgan). 
To‘g ‘indagi har qanday 
S
nuqtaning tezligi:
80-rasm.
Ideal yum alanayotgon g‘ildirak kinem atikasi.
a
Vc = 2V
cos-
c 
2 ’
bu yerda, a , C nuqtasining tik diametriga nisbatan burilish
burchagi.
To‘g ‘inning yerga tekkan joyidagi 
B
nuqtaning absolut tezligi 
nolga teng bo‘lsa, u nuqta g ‘ildirakning oniy aylanish markazi 
bo‘lib hisoblanadi. 
BS
chizig‘i 
C
nuqtaning oniy burilish radiusi 
bo‘ladi, ya’ni 
C
ning absolut tezligi 
Vc
ning vektori radius 
BC
ga 
perpendikular, miqdori esa 
w
va 
BC
radiusining ko‘paytmasiga
tengdir (u = 
V
bo‘lgani uchun, 
& = V
/ 
r
; 
b c
= 
2
r
cosa a
):
Vc = 2rwcosa/2; 
v
/ 
r 
= 
2V
c o s a
2
80- 
rasmdagi 
ABC
burchagi 90° ga teng, chunki AACBning 
asosi diametrdir. Demak, 
AC ± BC
bo‘lsa, 
Vc
tezligining vektori ham
142

---

BC
ga perpendikular bo‘lib, uning davomi 
A
nuqtadan o‘tadi. Bu 
qoida hamma nuqtalar uchun birdek hisoblanadi: to‘g ‘indagi har 
qanday nuqta tezligining vektori burilishning oniy radiusiga 
perpendikular bo‘lib, uning davomi 
A
nuqtadan o ‘tadi.
Agar to‘g ‘indagi nuqtalarning tezlik vektorlari bir xil — kv 
masshtabida chizilsa, ularning uchlari 
Oi,
markazdan chizilgan 
m
—m
aylanada joylashgan bo‘ladi. G‘ildirak markazi 0 bilan 
0i
oralig‘i 
V/kv
ga teng bo‘ladi. 
0i
atrofida chizilgan 
m
—m
aylananing 
radiusi: