|
78
UMUMIY XULOSALAR
1. Onomastika – atoqli otlarni har tomonlama o‘rganuvchi fan
hisoblanadi. Onomastika, yuqorida aytganimizdek, atoqli otlarni to‘plash bilan,
ularning kelib chiqishi hamda taraqqiyoti, shakli, mazmuni va grammatik
tuzilishini tadqiq qilish bilan shug‘ullanadi. Tilshunoslikning onomastika
sohasining rivojlanishi qator ma’naviy-ma’rifiy yo‘nalishlarini ochib beradi.
2. Respublikamizda onomastika sohasida olib borilgan tilshunoslik
tadqiqotlari,
uning
natijalari
ta’lim-tarbiyaviy
ishlarda,
ma’naviy
madaniyatimizni, milliy qadriyatlarimizni e’zozlashda qanchalik katta
ahamiyatga ega ekanligini ko‘rsatadi.
3. Har bir hududning milliy, iqtisodiy, tabiiy xususiyatlari haqida uning
onomastik nomlariga qarab ham tasavvur qilish mumkin. Chunki bu nomlar
asrlar davomida yaxshi- yomon kunlarni muhrlash uchun xalqning yuragidan
chiqqan so‘zlardir.
Ijtimoiy hayotning barcha tomonlarini aks ettiruvchi bunday onomastik
nomlarni ilmiy o‘rganish, xalq ta’limida uni avlodlarimizga yetkazish, yangi
davrning birdan-bir da’vatidir. Sohani oliy o‘quv yurti ta’lim darajasida o‘qib-
o‘rganib, to‘plangan materillarni tahlil qilish asosida shunday xulosalarga
keldik:
— Umumta’lim maktablari, akademik litseylar, kasb-hunar kollejlari,
shuningdek, oliy o‘quv yurtlarida ham onomastika yo‘nalishidagi ta’lim
o‘zining rasmiy kafolatini haligacha to‘la topmagan, vaholanki, bunga ehtiyoj
juda katta.
— O‘quv muassasalari va o‘quv yurtlarida onomastikaning ta’lim-tarbiya
bo‘yicha maxsus ta’lim dasturi, o‘quv rejasi, shuningdek, ma’lum bir
mukammal darslik, qo‘llanmalar ham yo‘q hisobida.
— Onomastik ta’lim-tarbiyaning metodik-uslubiyat tomonlari aks etgan
mukammal ishlagan qo‘llanmalarini ham topa olmaysiz.
— Bo‘lg‘usi o‘zbek tili va adabiyoti hamda tarix mutaxassisi zamonamiz
uchun eng zarur bo‘lgan tilshunoslik fanlari sohalaridan biri onomastika
79
fanining ilmiy-nazariy xulosalaridan xabardor bo‘lishi, mamlakatimizda bu
borada to‘plangan ma’lumotlarni bilishi, shuningdek, bu boradagi davlat siyosati
dasturi amal qilib olinishi zarur.
— Bizning kuzatishimizcha, ona tili dasrlarida ham onomastik
materiallarni
o‘quvchilarga
tanishtirishga
imkoniyat
katta.
Ayniqsa,
leksikologiya bo‘yicha atamalarning paydo bo‘lishini tushuntirishda, so‘zlarning
etimolgiyasini aniqlashda, so‘z turkumlaridan otni o‘tishda ham ularning atoqli
otlarini o‘rganishga duch kelamiz. Bunda o‘qituvchi matnda uchragan notanish
joy nomlarini ilmiy asoslab, sodda usullarda tushuntirib bersa, maqsadga
erishilgan hisoblanadi (bu haqda ishning asosiy qismida gapirilgan).
— Adabiyot darslari ham onomastik materiallarni o‘rganish uchun eng
qulay imkoniyatdir. Adabiyot tarixini o‘rganganimizda turli manbalar bilan
tanishamiz (M.Qoshg‘ariy, Yusuf Xos Hojib, Z.M. Bobur, Gulxaniy va
boshqalar). Bunday o‘zbek adabiyoti namoyandalarining asarlarida juda ko‘p
nomlar tilga olinadi. O‘qituvchi shu nomlarni hozirgi paytdagi nomlar bilan
sharhlab tushuntirmasa, ta’lim dasturi talabini bajarmagan hisoblanadi.
O‘qituvchi ta’lim dasturi talablarini nazarda tutib, o‘qish-o‘qitishning ana
shu jihatlariga katta e’tibor berishi lozim.
— Tarix (o‘lkashunoslik ) fani yangi avlodga o‘z eli, yurtining barcha
jihatlari yer-suvi, hududlari, xalqlari, madaniyati, borliq tabiati, ijtimoiy hayotini
o‘rgatuvchi fandir. Tarixning barcha manbalarida ko‘pdan ko‘p atoqli otlarga
duch kelamiz. Bunda ham o‘qituvchining vazifasi nomlarni tarixiy-tadrijiy
qiyoslab tushuntirsa, tarix (jamiyatshunoslik, o‘lkashunoslik) va jo‘g‘rofiy
fanlarni o‘qitish talab darajasida bo‘ladi.
— Ta’limning asosiy jarayonlaridan biri sinfdan tashqari ishlardir. Qanday
fan bo‘lmasin uning natijalari hayotga, turmushga bog‘lanmas ekan, uning
samarasi bo‘lmaydi. Shuning uchun tadqiqotimizning ikkinchi bobida sinfdan
tashqari ishlarda onomastik ma’lumotlarni berish mumkinligi xususida gapirib,
fan to‘garaklari, ma’lum bir mavzularda suhbatlar, tanlovlar o‘tkazish,
toponomik ma’lumotlar to‘plash, savollar majmuini tayyorlash, nomlarning
80
“Qizil kitob” ini tuzish va yurgizish bo‘yicha tavsiyalar berdik.
Umuman, mazkur ishimizda oldimizga qo‘yilgan muammo va maqsadlarni
ta’lim-tarbiya olish jarayonida to‘plagan bilimlarimiz, hosil qilgan kasbiy
malakalarimiz asosida yoritishga harakat qildik.
81
Do'stlaringiz bilan baham: |
