Mehmonxonalarda axborot kommunikatsion tizimlar

Turizmga yo‘naltirilgan  
tizimlar 
Turizmda 
avtomatlashtirilgan 
boshqaruv tizimlari 
 
Kompyuterli bronlash  
tizim 
 
Umumiy yo‘naltirilgan 
global tizimlar 
Internet global 
kompyuter tarmog‘i 
Sun’iy yo‘ldoshli yo‘l 
ko‘rsatuvchi tizim 
Telefon tarmog‘i  
Elektron to‘lov tizimi  
 
Umumiy yo‘naltirilgan 
boshqaruv tizimlari 
Mijozlar bilan o‘zaro 
munosabatlarni 
boshqarish tizimi 
 
Elektron hujjat 
aylanmasi  tizimi  
Axborot tizimlari
 
 
Elektron biznes tizimi  
 
Qo‘shimcha yordamchi  tizimlar
 
Ofisga 
yo‘naltirilgan  
umumiy tizimlar 
 
Huquqiy axborot 
tizimlari 
 
Multimediali  
tizimlar 
 
Geoaxborot  
tizimlari 
1.1-rasm.Turizm  sohasidagi axborot tizimlari
 

---

 
84 
Kompyuterli bronlash tizimi
 – xalqaro bronlash tizimi. Keng tarqalgani – bu  
global taqsimlangan tizim (Global Distrubion System, GDS) bo‘lib, unga mansub 
quyidagi tizimlar mavjud: Amadeus, Galileo, Sabre, Worldspan.  
Internet
 
global  kompyuter  tarmog‘i
–  bu  xalqaro  axborotlarni  saqlash  va 
uzatish  tizimi  bo‘lib,  dunyo  bo‘ylab  barcha  kompyuter  tarmoqlarining 
birlashmasidan  hosil  topgan  va  yagona  tarmoq  bayonnomasi  TCP/IP  asosida 
muloqot o‘rnatadi.  
Sun’iy  yo‘ldosh  tizimi   
  –  bu  texnikaviy  va  elektron  qurilmalar  majmui 
bo‘lib,  yer  atrofidagi  obyektning  geografik  koordinatalarini  va  harakat 
parametrlarini  aniqlab  beruvchi  tizimdir.  Hozirgi  kunda  bunday  tizimlar  soni 
ikkita,  bular  GPS  va  GLONASS  (ГЛОНАСС).  Bunday  tizimlar  turistlar, 
sayohatchilar juda keng tarqalgan. 
GPS  (Global  Positioning  System)  –  obyektning  joylashuvini  aniqlovchi 
tizim, istalgan ob-havoda ham obyektning joylashuvi va tezligini aniqlab beradi.     
GLONASS  (ГЛОНАСС  –  Глобальная  НАвигационная  Спутниковая 
Система) – ushbu tizimni hozirgi kunda 24 ta sun’iy yo‘ldosh qo‘llab quvvatlaydi. 
Maxsus texnik jihozga ega bo‘lgan obyekt ushbu tizim orqali o‘zining joylashuvini 
va vaqtini aniq belgilab beradi. 
Telefon tarmog‘i
 –  nutq uzatishga mo‘ljallangan tarmoq. Telefon tarmog‘i, 
ATS «avtomatik telefon stansiyalari» (telefon stansiyalari) deb nomlanuvchi uzib- 
ulash bog‘lamalaridan tashkil topgan. Telefon stansiyalari kanallarni uzib-ulashni 
ta’minlaydi,  abonent  tizimlar  sifatida  esa,  birinchi  galda,  telefon  apparatlari 
ishlatiladi.  Odatda,  telefon  tarmog‘i  kabelli  tarmoqqa  tayanadi.  Shu  bilan  birga, 
telefon  radiotarmog‘i  ham  ishlatiladi.  Texnik  nuqtayi  nazardan  quyidagi  tarkibiy 
qismlari  mavjud  bo‘ladi:  telefon  stansiyalari,  kommutatsiya  tugunlari,  aloqa 
simlari, abonent qurilmari.   
Elektron to‘lov tizimlari
 –   mahsulotlarga to‘lovlarni kompyuter va magnit 
kartalari  yordamida  amalga  oshiruvchi  apparatli  va  dasturiy  vositalar  majmui. 
Masalan,  kompyuter  tarmoqlari  orqali  to‘lovlarni  amalga  oshiruvchi  WebMoney 
tizimi. 

---

 
85 
Mijozlar  bilan  o‘zaro  munosabatlarni  boshqarish  tizimi 
(Customer 
Relationship  management,  CRM)
 
–    korxonaning  mijozlarga  xizmat  ko‘rsatish 
jarayonini  avtomatlashtirish  tizimi.  Ushbu  tizim  mijozlar  bilan  o‘zaro 
munosabatlarni  boshqaradi.  Korxona  miqyosidagi  axborot  tizimlari  sinfini 
shakllantiradi va ularning asosiy vazifasi:  mijozlar bilan o‘zaro aloqada ishlashni 
rejalashtirish va nazorat qilish, shu jumladan Internet orqali.  
Turistik  biznes  sohasida    CRM-tizimlarda  bevosita  turistik  firmaning  o‘z 
mijozlari,  hamkorlari  bilan  bo‘lgan  barcha  biznes  munosabatlari  tarixi  saqlanib 
qoldi.  Bu  esa  hamkorlar  bilan  ishlash  jarayonini  boshqarish  samaradorligini 
oshiradi, menejerlarni ish faoliyatining sifati oshadi. Bu sohada yaratilgan quyidagi 
ilovalar  mavjud:  amoCRM,  ASoft  CRM,  Marketing  Analytic,  Data  Analyzer, 
EasyABC Plus, OROS Enterprise va boshqalar.    
Elektron  hujjat  aylanmasi  tizimi
  –  elektron  hujjat  aylanishi  elektron 
hujjatlarni  axborot  tizimi  orqali  jo‘natish  va  qabul  qilib  olish  jarayonlari 
yig‘indisidan  iborat  bo‘ladi.  Elektron  hujjat  aylanishidan  bitimlar  tuzish  (shu 
jumladan shartnomalar tuzish), hisob-kitoblarni, rasmiy va norasmiy yozishmalarni 
amalga oshirish hamda boshqa axborotni o‘tkazishda foydalanish mumkin.  
Tizim turli kompaniyalarning avtomatlashtirilgan tizimlari orasida standart-
lashtirilgan shakldagi hujjatlari(sotib olishga buyurtma, hisob raqamlari va sh.k.)ni  
elektron almashinuvini ta’minlaydi.  
Bu  sohada  yaratilgan  quyidagi  ilovalar  mavjud:  E-hujjat,  Directum, 
DocsVision, GlobusProfessional va boshqalar. 
Elektron biznes tizimi 
( e-business) –  qo‘shimcha qiymatning birlashtirilgan 
zanjirini  yaratish  va  hamkorlarning  optimal  o‘zaro  ishlashini  ta’minlash  uchun 
axborot  texnologiyalaridan  foydadanishga  asoslangan  Internet  –  biznes.  Bu 
elektron  savdo  tushunchasiga  nisbatan  kengroq  tushuncha  hisoblanadi.  Elektron 
biznes  quyidagilarni  o‘z  ichiga  oladi:  sotuvlar,  marketing,  moliyaviy  tahlil, 
to‘lovlar,  xodimlarni  izlash,  foydalanuvchilarni  qo‘llash  va  hamkorlik 
munosabatlarini qo‘llash.  

---

 
86 
Elektron  biznes  tizimi  asosiy  biznes  jarayonlarini  Internet  texnologiyalari 
yordamida  o‘zgartiradi.  E-biznes  deb  global  axborot  tarmoqlarining  imkoniyat-
laridan  foyda  olish  maqsadida  ichki  va  tashqi  aloqalarni  o‘zgartirish  uchun 
foydalanadigan  faollikka  aytiladi.  Xodimlarning  o‘zaro  ishlash  samaradorligini 
oshiruvchi  va  rejalashtirish  hamda  boshqarish  jarayonlarini  optimallashtiruvchi 
yagona  axborot  tarmog‘i  (Intranet)  asosida  kompaniyani  ichki  tashkillashtirish, 
hamkorlar, yetkazib beruvchilar va mijozlar bilan tashqi
 
o‘zaro ishlash (Ekstranet), 
bular hammasi elektron biznesning tarkibiy qismlari hisoblanadi.  
Korxonaning  axborot  tizimi  bilan  birlashtirilgan  va  zamonaviy  Internet 
texnologiyalarga asoslangan biznes jarayonlarini olib boruvchi tizimdir. Bu sohada 
yaratilgan  quyidagi  korporativ  portallar    mavjud:  Liferay  Portal,  InfoExchange 
Portal, Enterprise Information Portal, WebSphere Portal Server, SharePoint Portal 
Server va boshqalar. 
Ofis tizimlari
 – kompaniyada axborotga elektron qurilmalar yordamida ishlov 
berish  texnologiyasi.  Ma’muriy  vazifalarni  avtomatlashtish  tobora  ko‘proq 
ahamiyat  kasb  etmoqda.  Bu  avtomatlashtirishda  hujjatlarga  ishlov  berish 
tamoyillariga  muhim  rol  ajratilmoqda.  Ushbu  tizimlar  bevosita  kompyuter 
majmualarida,  mahalliy  tarmoqlarda  amalga  oshirilmoqda.  Bu  o‘z  navbatida   
Office  Information  System  (  OIS  –  ofisni  boshqaruvchi  axborot  tizimi) 
texnologiyalarini paydo bo‘lishiga olib keldi.  
Ofisdagi  avtomatlashtirilgan  texnologiyalar,  boshqaruvchilar,  mutaxassislar 
va  ma’muriyat  xizmatchilari  tomonidan  foydalaniladi.  Va  ular  xususan, 
muammoni  guruh  bo‘lib  hal  etish  uchun  qulaydir.  Ular  kotibalar  va  ma’muriyat 
xodimlari  ish  unumdorligini  keskin  ko‘taradi  va  o‘sib  boradigan  ish  hajmini 
uddalashga  imkon  beradi.  Ammo  ushbu  afzallik,  ofisni  avtomatlashtirishni  - 
muammoni  hal  etuvchi  uskunaviy  muhit  sifatida  foydalanish  oldida  ikkinchi 
darajali ko‘rinadi. 
Menejerlar 
tomonidan 
qabul 
qilinadigan 
qarorlarni 
yanada 
ham 
mukammalashgan    kommunikatsiyalar  asosida  yaxshilash,  firmaning  iqtisodiy 
o‘sishini ta’minlashga qodir.  

---

 
87 
 
  
   
 
 
 
 
 
   
 
 
 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1-rasm. Ofisni avtomatlashtirishning asosiy tashkil etuvchilari. 
 
 
Ayni  paytda  ofisni  avtomatlashtiruvchi  texnologiyani  ta’minlovchi  ko‘p 
dasturiy mahsulotlar mavjud: matn protsessori, jadval protsessori, elektron pochta, 
elektron  kalendar,  audiopochta,  kompyuterli  telekonferensiya,  videomatn, 
tasvirlarni saqlash va h.k. Bundan tashqari, hujjatlarning boshqaruv faoliyati uchun 
maxsus dasturlar ham mavjud. 
Axborot-qidiruv tizimlari
 (ingl.: information retrieval system) –  ma’lumotlar 
bazasi va jami axborot resurslarida axborot izlash uchun mo‘ljallangan tizim.  
Multimediali tizimlari
 –  ( multimedia inglizchadan olingan: multi – ko‘p va 
media  –  tashuvchi,  muhit  ma’nosini  anglatadi)  -    axborotni  turli  shakldagi 
tashuvchilari bo‘lmish tovush, tasvir va matnlar birikmasi.  
Multimediada  vizual  va  audio  effektlar  o‘zaro  muloqotli  dasturiy  ta’minot 
boshqaruvida  birgalikda  namoyon  bo‘ladi.  Odatda,    bu  matn,  tovush  va 
grafikaning,  so‘nggi  vaqtlarda  esa  –  animatsiya  va  videoning  ham  birlashishini 
bildiradi.  
Videotasvir  va  tovush  bilan  ishlash  uchun  apparatli  va  dasturiy  vositalar 
majmui ham multimedia sohasiga taaluqli. Multimediaga ega kompyuterlar odatda 
Kompyuteriy 
ofis 
texnologiyalari 
Matniy protsessor 
Elektron pochta 
Audiopochta  
Jadval protsessori 
Elektron kalendar 
Kompyuteriy  
konferensiyalar 
Telekonferensiyalar 
Tasvirlarni saqlash 
Videomatn  
Boshqaruv dasturlari