Механика доц. А. Х. Хайдаров, асситент М. Мадрахимов

Галилей алмаштиришлари

- Иккита инерциал саноқ тизимларида содир бўлаётган ходисанинг координата ва вақтини ўзаро боғловчи тенглама. Ходиса содир бўлган жой ( x, y, z координаталар) ва t вақт моменти билан ифодланади.

Галилейнинг нисбийлик принципи:

БИРИНЧИ ДИФФЕРЕНЦИАЛЛАШ
ИККИНЧИ ДИФФЕРЕНЦИАЛЛАШ

Берилган саноқ тизимини тинч ҳолатда бўлиши ёки тўғричизиқли ва текис ҳаракат қилишини хеч қандай механикавий тажрибалар орқали исботлаш мумкин эмас.

Барча инециал саноқ тизимларида механика қонунлари бир хил кўринишда бўлади.

Классик механикада тезликларни қўшиш қонуни

Галилей алмаштиришларининг натижаси

• Иккита саноқ тизимида вақт ўтиши бирхилдир.

t = t' – Ньютон механикасида вақтнинг абсолютлиги.

• Иккита саноқ тизимида массаларнинг тенглиги.

m = m'- ҳар хил инерциал саноқ тизимларида массаларнинг абсолютлиги.

• иккита саноқ тизимида массалар тезланишларининг тенглиги.

- барча инерциал саноқ тизимларида тезланишнинг абсолютлиги.

• Инерциал саноқ тизимларида моддий нуқталар ўзаро таъсир кучларининг тенглиги.

- Галилей алмаштиришларига нисбатан кучнинг инвариантлиги (ўзгармаслиги).

Катта тезликларда Ньютон механикасининг қониқарсизлиги

Ҳар хил саноқ тизимларида ёруғлик тезлигининг ўзгармаслиги!!!
ЗИДДИЯТ!!!

Махсус нисбийлик назариясининг (МНН) постулатлари

• Нисбийлик принципи: саноқ тизими тинч ҳолатини бузмаслиги ёки тўғричизиқли текис ҳаракатда бўлишини хеч қандай физикавий тажрибалар орқали ўрнатиш мумкин эмас.
• Бошқача ифодалаш: барча инерциал тизимлар учун табиатнинг барча қонунлари бир хил ифодаланади.
• Ёруғлик тезлигининг ўзгармаслик (доимийлик) принципи: барча инерциал саноқ тизимларида вакуумдаги ёруғлик тезлиги манбанинг ҳаракати ёки ёруғлик қабул қилувчининг ҳаракатига боғлиқ эмас.