Maxsus talim vazirligi samarqand davlat universiteti

Janubi-sharqiy Osiyoning yangi industrial mamlakatlari iqtisodiy rivojlanish modellarining bosqichlari⁸

Mamlakat	Davr	Strategiya
Gonkong	1953-yildan hozirgi davrga qadar	Eksportga yo‘naltirilgan siyosat
Koreya Respublikasi	1953-1960-yy.	Import o‘rnini qoplash siyosati
Tayvan	1953-1963-yy.	Import o‘rnini qoplash siyosati
Singapur	1959-1965-yy.	Import o‘rnini qoplash siyosati
Filippin	1949-1968-yy.	Import o‘rnini qoplash siyosati
Indoneziya	1961-1978-yy.	Import o‘rnini qoplash siyosati
Tailand	1961-1971 -yy.	Import o‘rnini qoplash siyosati
Malayziya	1957-1968-yy.	Import o‘rnini qoplash siyosati

Janubi-sharqiy Osiyoning yangi industrial mamlakatlarida eksportga yo‘naltirilgan strategiyaga o‘tish XX asrning 60-70-yillarida boshlandi.
Iqtisodiyotni modernizatsiyalashning dastlabki bosqichida import o‘rnini qop­lash siyosati muhim rol o‘ynadi:

• 
  yuqori bojxona bojlari mahalliy ishlab chiqaruvchilarni xorijiy raqobatdan himoya qildi;
  
• 
  arzon mahalliy tovarlar ichki bozorni tezda to‘ldirdi;
  
• 
  eksportdan tushgan xorijiy valyuta tushumi iste’molga moijallangan tovar­larni import qilishga emas, balki zamonaviy texnologiyalar, asbob-uskunalar sotib olishga sarflandi. Bu, o‘z navbatida, sanoatlashtirish jarayonini jadallashtirdi.
  

Ushbu mamlakatlarda davlat sanoatlashtirish strategiyasini aniqlash, milliy iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlarini tanlash, eksportni rag‘batlantirish usullari va mahalliy ishlab chiqaruvchilarni xorijiy raqobatdan himoya qilishni belgilab berdi.
Yuqoridagi sabablarga ko‘ra Janubi-sharqiy Osiyo yangi industrial mamlakat­larining iqtisodiy rivojlanish modeli qator kamchiliklarga ega bo‘ldi:

• 
  davlat va biznesning hamkorligi aksariyat mamlakatlarda davlat bilan iqtiso­diyotning birlashib ketishiga olib keldi. Bu jarayon markazlashgan holda tartibga solish (Malayziya), davlat tomonidan yirik kompaniyalarni qo‘llab-quvvatlash (Janubiy Koreya), yarim davlat kompaniyalari tizimini yaratish (Indoneziya) kabi shakllarda amalga oshirildi. Korrupsiya ko‘pchilik mamlakatlarda jiddiy iqtisodiy muammoga aylandi;
  
• 
  iqtisodiy o‘sish sur’atlariga mutanosib ravishda ish haqi va aholi daromadlarining o‘sishi sodir bo‘lmadi. 1980-yillarda Tailand, Malayziya va Indoneziyada aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan YaIM ko‘rsatkichi yuqori iqtisodiy o‘sish sur’atlariga qaramasdan «katta yettilik» mamlakatlari ko‘rsatkichlariga nisba­tan mutanosib ravishda 7,2 va 34 %ga qisqardi. Bu yangi industrial mamlakat­larning o‘z ichki bozorlariga tayanish imkonini bermadi va eksportga yo‘naltirilganlikning mezoniy darajasini saqlab qolishga majbur qildi;
  
• 
  Janubi-sharqiy Osiyoning yangi industrial mamlakatlarida aholining savodxonlik darajasi rivojlangan mamlakatlarga nisbatan pastligicha qolmoqda. Janu­biy Koreyada yoshlarning hammasini maktablarga borgani holda Tailandda yoshlarning 40 %, Indoneziyada 45 % maktabga borish imkoniyatiga ega. Agar AQSh da kollej bitiruvchilarining 65 % oliy o‘quv yurtlariga kirsa, Malayziyada ushbu ko‘rsatkich 12 %ni tashkil etadi;
  
• 
  ushbu mamlakatlarda fond bozorlarining kapitallashish darajasi juda yuqori. Misol uchun, 1990-yillarda rivojlangan mamlakatlarda fond bozorlarining kapi­tallashish darajasi 100 %ni tashkil etgani holda, ushbu ko‘rsatkich Singapur, Malayziya, Gonkongda mos ravishda 259, 452 va 631 %ga teng bo‘lgan.
  

3. 
   Lotin Amerikasi yangi industrial mamlakatlarining