Мавзу: Қурилиш саноати корхоналарини иқтисодиёти ва ташкил этилиши

3- МАВЗУ: КУРИЛИШ КОРХОНАЛАРИДА ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ЖАРАЁНЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ
3.1. Курилиш корхоналари ишлаб чиқариш жараёнларининг структураси
Ишлаб чиқариш жараёни моддий бойликлар ва ишлаб чиқариш муносабатларининг бетўхтов ҳосил бўлиб туриши. Ишлаб чиқариш жараёни қуйидагилардан иборат: хом ашё материалларни кабул килиш, саклаш ва уларни тайёр маҳсулот холига келтирувчи боскичлар;
-ишлаб чиқаришни барча тур энергия билан таьминлаш, ускуналарни тайёрлаш ва ишлаб чиқаришнинг ҳар бир босқичларда техник назорат;
- маҳсулотни саралаш, сақлаш ва жўнатиш.
Ишлаб чиқариш жараёни хусусий жараёнлардан ташкил топади. Ишлаб чиқаришда тутган ўрнига қараб хусусий жараёнлар асосий ва асосий бўлмаган жараёнларга бўлинади. Асосий хусусий жараёнлар меҳнат предметларининг хосса ва кўринишини ўзгартириш билан боғлиқ жараёнлар. Асосий бўлмаган хусусий жараёнлар асосий жараёнларни амалга оширишга керакли шарт шароитларни яратиб берувчи жараёнлар.
Ишлаб чиқариш жараёнида унинг асосий элементлари ишчилар, ускуналар ва материаллар бир бирига нисбатан ҳаракатда бўлади.
Ишлаб чиқариш жараёнларини тахлил килиш ва лойиҳалаш учун унинг ҳар бири ягона ўлчамдаги кўрсаткичлар билан ифодалаш лозим. Бундай ўлчам бўлиб, жараён кисмларининг амалга ошиши вакти хизмат килади. Ишлов бериш ёки ишлов беришга тайёрлаш жараённинг оддий қисмлари бўлиб, ишчининг тугалланган меҳнат ҳаракати қабул қилиш ёки машиналарнинг ҳаракати хизмат килади.
Ишлаб чиқариш операциясига қуйидаги хусусиятлар хосдир:

• 
  ташкилий ажралмаслик;
  
• 
  технологикнинг бир турлилиги;
  
• 
  бажарилишнинг бетўхтовлиги;
  
• 
  ресурслар таркибининг ўзгармаслиги;
  

Ишлаб чиқариш техник таъминлаганлик даражасига қараб қуйидаги турларга бўлинади:
қўл ишлари, кулда оддий ёки механизациялашган ускуна кулланиб бажариладиган операциялар;
машина—қўл, машиналар ёрдамида, лекин ишчиларнинг бевосита ва бетухтов иштирокида бажариладиган ишлар;
машина, машиналар ёрдамида, ишчиларнинг чекланган иштирокида бажариладиган ишлар;
автомат, ишчи иштирокисиз ёки унинг назоратида кечадиган ишлар;
аппарат, машина ва автомат ишларининг кўриниши бўлиб, махсус агрегатларда бажариладиган операциялар.
Ишлов берилаётган предметнинг хоссаси ва кўринишини ўзгартиришга каратилган ишлар асосий ёки технологик ишлар дейилади.
Технолгик ишлар ўзаро ёрдамчи ишлар ёрдамида ажратилади. Ёрдамчи ишнинг куйидаги турлари бор:
- назорат меҳнат предметининг белгиланган тартибда мос
келишини белгилаш;
-транспорт меҳнат предметларини белгиланган йуналишда кучириш;
- хизмат кўрсатиш — ишчилар хавфсизлиги ва ишлаб чиқариш жараёнининг нормал давом этиши учун керакли шароитларни яратиш.
Баъзи бир технологик постларда бир нечта ишлар бажарилади, бундай постлар мураккаб иш жойи дейилади.
Мураккаб иш жойида бажариладиган, технологик, техник ёки ташкилий шарт — шароитлар билан ўзаро боғланган асосий ва ёрдамчи ишлар гурухига элемент жараёни дейилади. Элемент жараёнларнинг йиғиндиси эса хусусий жараённи ташкил этади. Хусусий жараённинг натижаси, ишлаб чикариш жараёнининг тугалланган қисми. Тайёр маҳсулот ёки ярим тайёр маҳсулот олинишини таъминлайдиган жараён асосий ёки технологик хусу­сий жараён дейилади. Ёрдамчи жараёнларга, қолип ясаш, ускуна таьмири, бино ва иншоат таъмири, турли тур энергия ишлаб чикиш ва таъминлаш каби жараёнлар киради. Хизмат курсатиш жараёнларига техник назорат, завод ичидан транспорт ҳаракат, омборхона жараёнлари киради.
Ишлаб чикариш жараёнларини ташкил этиш принциплари:

• 
  жараёнларнинг пропорционаллиги;
  
• 
  жараёнларнинг ритмлилиги;
  
• 
  жараёнларнинг параллеллиги;
  
• 
  жараёнларнинг узлуксизлиги.