Мавзу: Математика фанининг тарихи, методи ва метадалогияси


Nasriddin Tusiyning arifmetika va algebra sohalaridagi asarlari



Download 1,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet48/89
Sana22.01.2021
Hajmi1,73 Mb.
#55955
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   89
Bog'liq
matematika tarixi

Nasriddin Tusiyning arifmetika va algebra sohalaridagi asarlari. 
Nasriddin  arifmetika  va  algebra  masalalariga  bir  necha  asarlar  yozgan.  Bu  sohada  uning 
«Taxta va tuproq yordamida arifmetikadan to`plam» nomli asari katta ahamiyatga egadir. Bu asarni 
olim 1265 yilda yozib tugatgan, uning bu arab tilidagi nushasidan 1413 yilda ko`chirilgan nushasi –
Toshkentda  ,  sharqshunosrlik  institutida  saqlanmoqda.  Bu  asar  uch  bo`limdan  iborat  bo`lib, 
bulardan  «Butun  sonlar  arifmetikasi»,  «kasr  sonlar  arifmetikasi»  va  «Astranomiyaga  tegishli 
hisoblar» bayon etilgan. 
Nasriddin Tusiy kvadrat ildizning taqribiy qiymatini quyidagicha topadi: 
1
2
2




а
а
А
а
А
   
(bunda 
1



a
A
а

Masalan, 
649
3
324
104979

 . 


 
49 
Kub ildizning taqribiy qiymatini 
1
)
1
(
3
3
3





a
a
a
A
a
A
     (bunda 
1
3



a
A
а
)  
formula orqali topadi. 
Masalan, 
315901
1
324
34012225
3


Nasriddin quyidagi umumiy formulani ham topgan. 
n
n
n
n
a
a
a
A
a
A





)
1
(
   
(bunda 
1



a
A
а
n
). 
Buyuk  olim  Nasriddin  Tusiy  ijodini  o`rganish  bilan  ko`p  yiooar  shug`ullangan  olim  S. 
Ahmedov  shunday  natijaga  keldiki,  yuqoridagi  kasrning  maxrajini  aniqlash  uchun  ,  ko`rsatkichi 
istalgan  nagural  sondan  iborat    bo`lgan  binom  formulasini  va  binomial  koeffitsentlarni  aniqlash 
usulini va ularning xossasini , Nasriddin o`z asarida to`la bayon etgan. YA`ni Nasriddin 
1
...
3
2
1
)
2
)(
1
(
2
1
)
1
(
)
1
(
3
2
1
















n
n
n
n
n
a
n
n
n
a
n
n
na
a
а
 
formulasini,  bu  binom  yoyilmasida  boshidan  va  oxiridan  teng  uzoqlikda  turgan 
koeffitsentlar  teng  ekanligini  va  binomial  koeffitsentlar  orasida  quyidagi  munosabat  borligini 
ko`rsatgan. 
1
1
1





n
m
n
m
n
m
С
С
С
 
SHunday Qilib, ozarbayjonlik mashhur olim Nasriddin Tusiyning juda qisqa bayon etilgan 
ijodi,  uning  matematika  sohasida  chuqur  mazmunli  ijodiy  ishlar  bilan  shug`ullanganiniko`rsatadi. 
Nasriddin  mashhur  matematik  va  astranom  sifatida  bu  fanlarning  buyuk  taraqqiyotida  jumladan 
arifmetika, algebra, geometriya va trigonometriyaning rivojlanishiga salmoqli hissa qo`shgan.   
 

Download 1,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   89




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish