Mavzu; kirish reja

Iqtisodiyotdan oqilona foydalanish Moddiy-texnik bazaning holati va tuzilishini tahlil qilish

Moddiy-texnik bazani rivojlantirish uchun mablag'larni iqtisodiy jihatdan to'g'ri taqsimlash uchun uning holatini batafsil bilish, ustuvorliklar va shoshilinch xarajatlarni to'g'ri aniqlash kerak.

Eskirganligi sababli o'z vaqtida ta'mirlanmagan yoki o'zgartirilmaydigan uskunalar, ba'zida siz beixtiyor eslab qoladigan xarajatlarning ko'payishiga olib keladi (masalan, avariya natijasida). Va bolalarga etkazilgan yoki etkazilishi mumkin bo'lgan zararni o'lchash umuman mumkin emas.

Moddiy-texnik bazaning holatini ob'ektiv baholashga turli xil hujjatlarni o'rganish yordam beradi, chunki barcha muammolar yuzaki. Bular binolar va asbob-uskunalarning standart shartlari, shahar sanitariya-epidemiologiya stantsiyasi va davlat nazorati talablari, o'tgan yillarda amalga oshirilgan qayta tiklash ishlaridan guvohlik beradigan nuqsonli bayonotlar va buxgalteriya hujjatlari. Amalda, ba'zida bunday yozma dalillarni topish va o'rganish juda qiyin. Bunday holda, bolalar bog'chasida uzoq vaqt ishlagan va uning xususiyatlarini yaxshi biladigan odamlar bunga yordam beradi. T a ’lim maktabgacha tarbiya yoshidagi bolaning bilish qobiliyatlarini m untazam-rejali ravishda rivojlantirib borish, bolalar bog‘- chasi tarbiya dasturida belgilangan eng oddiy bilimlar sistemasi bilan qurollantirish, malaka va ko‘nikmalarni shakllantirishdan 85 iborat. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga aqliy tarbiya berishda ta ’lim yetakchi rol o ‘ynaydi. C hunki, ta'lim jarayonida aqliy tarbiyaga doir hamma masalalar hal etiladi. Ta'lim bolalarga izchillik bilan bilim berishni, bu bilimlarni aniqlash va sistemalashtirishni, bilish jarayonlarini, tafakkur faolligini rivojlantirishni nazarda tutadi. Ta'lim kuzatuvchanlik, qiziquvchanlik va aqlning sinchkovlik, ziyraklik, tanqidiylik kabi sifatlarini rivojlantirishga yordam beradi. U jismoniy, estetik va mehnat tarbiyasini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun ham zarurdir. Bog‘chada bolalarga madaniygigiyenik ko'nikmalar, asosiy harakatlar oTgatiladi, ular madaniy-axloqiy qoidalarni o ‘zlashtirib oladilar. Bolalarda o ‘quv faoliyatlari asoslari ta'lim jarayonida hosil qilinadi, ularning maktabda muvaffaqiyatli o ‘qishi uchun m uhim shart-sharoitlar yaratiladi. T a ’limni ikki yo‘l bilan amalga oshirish muvofiqdir. B irinchiyo'li — bolalarning bilim, malaka, ko‘nikmalami kattalar bilan o^zaro munosabatda bo‘lishi orqali egallab borishidir. Ikkinchi yo'li — maxsus tayyorgarligi bor kishilarning maxsus o ‘quv muassasalarida bolalarni kerakli bilim, malaka, ко‘п 1кта- lardan rejali ravishda xabardor qilib borishidir. Bunday yo‘l bilan ta ’lim berishdan maqsad yosh avlodni zamonaviy ishlab chiqarishda, jamiyatning ijtimoiy-siyosiy, madaniy hayotida faol qatnashtirish uchun zarur bo'lgan fan yutuqlari bilan tanishtirishdir. Bolalarga ta'lim berish jarayonida quyidagi metodlardan foydalaniladi: K o‘rgazmali Og‘zaki Amaliy 0 ‘yin metodlari Kuzatish Tushuntirish Mashq Didaktik o'yinlar Ko'rsatish Hikoya qilish Mustaqil ish Harakatli o'yinlar TV dan S o ‘zlab Oddiy Mashqli foydalanish berish tajriba o'yinlar O'qib berish Inssenirovkalar Suhbat Kuzatish metodi bolalarni tevarak-atrof bilan tanishtirish imkonini beradi. Bunda bolalar k o ‘rish, eshitish, sezish idroklari orqali bilimlarni egallash imkoniyatiga ega bo ‘ladilar. Bu esa asosan yangi bilim berishda qo'llaniladi. Kuzatish — bolalarning narsa, voqealarning m a’lum maqsadi bilan rejali idrok etishidir. Bu metod m a'lum obyektlarni kuzatishda yetakchi o ‘rinni egallaydi. 8 6 Namoyish etish metodi. Bu metodda tarbiyachi bolalarga narsaning o ‘zini yoki tasvirini ko‘rsatadi. Kuzatish so‘z bilan qo‘shib olib boriladi. Bu asosan bevosita kuzatib, к о ‘rib b o ‘lmaydigan narsalar bilan tanishtirishda qo‘llaniladi. Masalan, hayvonlar, o ‘simliklar hayoti bilan tanishtirish. Texnikaviy vositalardan foydalanish M T M da ta ’lim jarayonini qiziqarliroq o ‘tkazishni t a ’minlaydi. Tevarak-atrof bilan tanishtirish imkoniyatini kengaytiradi. Texnikaviy vositalaridan tarbiyachi katta va tayyorlov guruhlarda foydalanadi. Kichik guruhlardan boshlab bolalarga hikoyalarga ishlangan suratlar k o ‘rsatiladi. Bu buyum va narsalami izchillik bilan idrok etish imkonini beradi va sinchkovlik hislarini o ‘stiradi. H ikoya qilib berish m etodida m aterialni aniq, obrazli t a ’sirchan bayon qilinadi. OTta guruhdan boshlab badiiy asarlarni ifodali o ‘qib beriladi. Bu bolalarga t a ’lim berishda va ularning aqliy rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Hikoya qilib berish metodi mustaqil metod sifatida qoilaniladi. Suhbat metodi. Suhbat M T M didaktikasida m uhim o ‘rinni egallaydi. Tarbiyachi bolalar bilim va amaliy tajribalariga suyanib, savollardan foydalangan hamda ularni yangi bilimlarni egallashga, mustahkamlashga harakat qiladi. «Suhbat 3—4 yoshli bolalar bilan o ‘tkazilmaydi. 4 —5 yoshli bolalar bilan ham suhbat mustaqil mashg‘ulot sifatida o ‘tkazilmaydi. Bu yoshda kuzatish qisqa suhbat bilan q o ‘shib olib boriladi. 6 yoshdan boshlab suhbat mustaqil m ashg‘ulot tarzida o ‘tkazilishi m um kin»1. Am aliy metod. Bu metod tarbiyachiga bolalarning turli-tuman amaliy faoliyatlarini tashkil etishga, bilim, malaka va ko‘nikmalami egallab olishga yordam beradi. Bu metod orqali bola buyumlaming o ‘ziga tanish b o ‘lmagan xususiyatlarini bilib oladi. Tarbiyachi amaliy mashg‘ulotlarda bolalarning oldiga vazifa qo‘yib, bolalardan m ashq qilishni talab etadi. Shular orqali bola bilim, k o ‘nikma va malakalarni egallab oladi. 0 ‘yin metodi didaktik vazifani tushunarliroq, ta ’limni qiziqarli qilib tashkil etishga yordam beradi. 0 ‘yin metodi bolalarning ixtiyoriy diqqatlarini oshiradi, bola irodasini, ijodiy fikrini rivojlantiradi. Bola ijodiy o ‘yinda aqliy jihatdan tarbiyalanadi va rivojlanadi. Kichkintoylar o‘ynaydigan 1 P. Yusupova. M aktabgacha tarbiya pedagogikasi. — Т.: « 0 ‘qituvchi», 1993-y, 95-bet, 8 7 sujetli o ‘yinlaming asosiy mazmuni — buyumlar bilan bajariladigan xilma-xil harakatlarni tasvirlashdir. Bunday o ‘yinlar jarayonida bolalar buyumlardan foydalanish, ular bilan amallar bajarishning ijtimoiy mustahkamlangan usullarini o ‘zlashtirib oladilar. Bunda harakatlarni umumlashtirish va bolaning ongida ularni aniq bir buyum dan ajratish jarayoni ro‘y beradi. Bolaning rivojlanishiga qarab, ularning ijodiy o ‘yinlari tobora rejali xususiyat kasb etadi: bolalar o ‘yinning mazmuni haqida, o ‘yinchoqlardan foydalanish va hokazolar to ‘g‘risida kelishib oladilar. Shu yo‘l bilan o ‘yin davomida bolaning rivojlanishi uchun m uhim b o ‘lgan tafakkurning rejalashtiruvchi funksiyasi tarkib topadi. Bolaning aqliy tarbiyasida ijodiy o lyinlar bilan bir qatorda didaktik o ‘yinlar ham katta o ‘rin egallaydi. Bunday o ‘yinlar tayyor mazmunga va aniq qoidalarga ega>JLuda ko‘p xalq o ‘yinlari avloddan avlodga o ‘tib kelmoqda. Pedagoglar tom onidan ham ko‘pgina 0‘yinlar ishlab chiqilgan. Didaktik 0‘yinlar deb nom lanishining o ‘zi ham bu o ‘yinlarning m aqsadi bolalarni aqliy rivojlantirishdan iboratligini bildiradi. Binobarin, ular aqliy tarbiya vositasi deb qaraladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy rivojlanishlari va jismoniy tayyorgarlik holati Pedagoglarning bolalarni jismoniy rivojlantirish sohasidan xabardorliklari, bola organizmi rivojlanishi xususiyatlarini bilishlari pedagogga o`quv yuklamasini ratsional taqsimlashga shug’ullanuvchilar o`sishlari, ularning tayyorgarliklarini hisobga olib jismoniy ishlarni va mashqlarni me’yorlashtirishga yordam beradi. Aytgandek, har bir guruhda turli tayyorgarlikka ega bolalar jamlangan; jismoniy va o`sish og’irligi ko`rsatkichlari, jismoniy sifatlari rivojlanganligi. Mana shu sababli yuklamalardan ratsional foydalanishda katta qiyinchiliklar yuzaga keladi. Bizlarda ushbu jismoniy yuklamalar etarli, boshqalari uchun etarli emas. Bolalarning jismoniy rivojlanishlari o`sish jarayoni bilan belgilanadi. Bola - o`sayotgan inson hayoti har bir davri uchun tananing alohida qismlari o`sishi jadalligi ma’lum nisbatlarga xos bo`ladi. O`sish va rivojlanish jarayonida bola organizmida murakkab va turli o`zgarishlar sodir bo`ladi. Organizmda sodir bo`layotgan miqdorli o`zgarishlar, tana og’irligining ortishi o`sish tushunchasi bilan bog’liq. Miqdorli o`zgarish deganda alohida organlar va tizimlar tuzilishida to`qimalar differentsiyasi tushuniladi. Olingan dastlabki ma’lumotlarni tahlil qilish maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning jismoniy rivojlanishlari bir tekis, yoshiga o`sib borishini ko`rsatadi. O`sish – og’irligi ko`rsatkichlari, ko`krak qafasi va qo`llar dinamometriyasi o`sishi katta sur’ati o`g’il bolalarda 6 yoshlaridan boshlab kuzatiladi. O`sish -5-6 yoshga, bu 4,1%ni tashkil qiladi, og’irligi 4,9 kgni tashkil qiladi. Bu 33,1%ga teng. O`ng bilak kuchi -1,4 kgga, 10,1% chap bilagi kuchi 60 esa -1,4 kg, 22,9%. 7 yoshida ko`krak qafasi aylanasi teng holatida-2,9 sm ga, 42,6%. Shu kabi holatlar qizlarda ham kuzatiladi. 6 yoshida tana o`sishidagi o`sish 5,4 sm ni tashkil etadi. Gavda og’irligi 2,0 kg ga ortadi. O`ng qo`li bilagi kuchi -2,2 kgni, chap bilagi kuchi esa -1,1 kg ga, ko`krak qafasi aylanasi kuchli o`sishi sur’ati 7 yoshda kuzatiladi-2,1 sm.ga. Bu ko`rsatkich eng mos hisoblansa kerak (3-jadval). O`sish og’irligi ko`rsatkichlarni tahlil qilish minimal va maksimal ko`rsatkichlar oralig’i katta ekanligini ko`rsatadi. Masalan, jadvalda bolalarning minimal o`sishlari 95 sm, maksimali esa -110 sm, tana og’irligi-minimal-14 kg, maksimal-22 kg. Qiz bolalarda minimal o`sish-102 sm, maksimal-114 sm, tana og’irligi-maksimal-22 kg, minimal - 12 kg. Shuni aytib o`tish kerakki, o`sishning minimal va maksimal ko`rsatkichlari qiz bolalarda o`g’il bolalarga qaraganda ancha yuqori, o`rtacha ko`rsatkich esa o`g’il bolalarda yuqori. Og’irlik ko`rsatkichlari o`g’il bolalar ko`rsatkichlariga nisbatan yaqin. Tajriba va nazorat guruhlarida dastlabki holatda jismoniy rivojlanganlik ko`rsatkichlarini solishtirib tahlil qilish yoshi jihatidagi o`g’il bolalarda o`sish suratining farqi 5 yoshida 1,3 sm ga, tajriba guruhlari foydasiga, 6 yoshida 0,7 sm, 7 yoshida esa 0,5 sm nazorat guruhi foydasiga bo`lganligini ko`rsatdi. Og’irlik ko`rsatkichlarining o`sish surati 5 yoshida tajriba guruhi foydasiga 0,4 kg va 7 yoshida 0,9 kg ni tashkil etdi. 6 yoshligida o`sishning shu bir xildagi suratlari kuzatildi. Boshqa jismoniy rivojlanish ko`rsatkichlari bo`yicha ham taxminan shunday o`sish surati farqlari aniqlandi; bilak kuchlari 0,1 dan to 0,0 kg cha, ko`krak qafasi hajmi- 0,7 dan 2,5 smgacha. Mana shu o`sish suratlari barchasi ba’zi hollarda tajriba guruhlarida va nazorat guruhlarida ishonchli, lekin ko`pchilik hollarda, ushbu o`sish suratlari tajriba guruhlarida hamda nazorat guruhlarida ham ishonchli emas.

Maktabgacha ta'limni rejalashtirish va moliyaviy ta’minlash

Maktabgacha ta'limni rejalashtirish va moliyaviy ta’minlash Respublika xalq xo‘jaligi rejasi asosida maktabgacha ta’lim m uassasalarini loyihalashtirish, rejalash belgilanadi. Maktabgacha ta ’lim muassasasi o‘z faoliyatida 0‘zbekiston Respublikasi Xalq ta'lim i vazirligi, Qoraqalpogliston Xalq ta’lim ivazirligi tom o n id an o ‘tkazilayotgan yagona siyosiy prinsiplarga am al qiladi. U budjet, banklar, ta ’m inotchilar va boshqa kontraktlar, shuningdek, tasarrufida tu rg an xalq ta ’lim i b o ‘lim lari, korxonalar, m uassasalar, tash k ilo tlar oldidagi o ‘z m ajburiyatlarini vaqtida bajarilishi u ch u n m as’uldir. Rejalashtirish istiqbol va joriy turlardan iborat. Istiqbol rejalashtirish 10 yoki 5 yillarga m oljalklnadi. Bu xalq ta ’lim i m oliyaviy-iqtisodiy.bo‘lim larida Va uzoq m uddatga m o‘ljallangan rejalarda aks etadi. Joriy rejalashtirish h ar yili am alga oshiriladigan m oliyaviy xo‘jalik ishlaridir. Maktabgacha ta’lim muassasasi reja, moliya, mehnat intizomiga va pedagogik m ehnat intizom iga q at’iy rioya qilishga majburdir. Rejalashtirish 0 ‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi, Moliya vazirligi, Sog‘liqni saqlash vazirligi, tom onidan ishlab chiqiladi. llm iylik prinsipida rejalashtirish Xalq ta’lim ini ilmiy nuqtayi nazardan Xalq xo‘jaligi rejasiga, davlat rejasiga asoslanib davlatimiz tom onidan ko‘rsatib berilgart qonun, qaror, direktiv yo‘l-yo‘riqlari asosida amalga oshiriladi. M aktabgacha ta’lim muassasasi yerdan, suvdan foydalanish, tabiatni muhofaza qilish, qurilish, ijtimoiy sohani rivojlantirish, m ehnat resurslaridan foydalanish, xodim lar soni va maktabgacha t a’lim muassasasi huquqi doirasidan tashqariga chiqadigan boshqa sohalar bo‘yicha o‘z rejasini xalq deputatlari kengashi bilanm uvofiqlashadi. Davlat m aktabgacha ta’lim muassasasi budjet yoki tarm oq m oliya prinsipi asosida faoliyat ko‘rsatadi. Maktabgacha ta ’lim m uassasalari vazirliklar, idoralar, xalq dep utatlari kengashlari k o ‘rsatm asiga b inoan ularga b o ‘ysungan korxonalar, m uassasalar, xalq deputatlari tom onidan rejada belgilab berilgan bolalar kontingenti doirasida toNdiriladi. 151 S m etad a m ak tab g ach a t a ’lim m uassasasining barc h a x araja tla ri va bu x arajatlar q o planadigan m an b alar, budjet ajratm alari va o ta -o n a la r m ab la g 'la ri k o ‘rsatiladi. Yozgi sog‘lom lashtirish tadbirlarini o ‘tkazish u ch u n alohida sm eta tuziladi. Ishlab chiqarish ko‘rsatkichlarini aniqlashda m uassasa g uruhlaridagi b o lalar soni, m uassasada b o laning b o ‘lish vaqti necha soat ishlashiga qarab ishni turiga ham alohida e ’tibor beriladi. Sm eta quyidagi m o d d alarn i o ‘z ichiga oladi: 1-m odda. Ish haqi. 2-m odda. Ish haqiga nisbatan ajratm alar. 3-m odda. Idora va x o ‘jalik xarajatlari. 4-m odda. K om andirovka va xizmat xarajatlari. 5-m odda. 0 ‘quv-o‘rganuv, kutubxona va o ‘y in ch o q lar sotib olish. 9 -m o d d a. O v q atlan tirish x arajatlari. 12-modda. Asbob-uskuna va inventarlar sotib olish. 16-modda. Bino va inshootlarning kapital rem onti. 18-m odda. Boshqa xarajatlar. 9-m odda bo‘yicha taom nom a tuzish uchun bolalam i ovqatlantirishga m o ljallan g an m ablag‘ kiritiladi. Bu m ablag6lam ing m iqdori 1 ta bolaga kunlik ovqatlanish uchun belgilangan pul m e’yori va yil davom ida ovqatlantiriladigan bolalar soniga qarab belgilanadi. Bunda bolalar bog‘chalarining turi, ishlash soati albatta hisobga olinadi. O vqatlantirish m e’yori 0 ‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash, M oliya vazirliklari tom onidan belgilab beriladi. O vqatlanishga ajratiladigan m ablag1 m iqdorini aniqlash uchun bir bolaga kuniga sarflanadigan ovqat qiym atini turli m aktabgacha ta ’lim va yasli guruhlari b o ‘yicha jam i bola kuniga k o ‘paytirish kerak. M aktabgacha ta ’lim m uassasasining sm etasiga bog‘cha xodim larining ovqatlanishi uchun m ablag1 ajratish ko‘zda tutiladi. Bu xalq ta ’limi b o ‘lim lari, m oliya b o ‘lim lari tom onidan alohida ro ‘yxat b o ‘yicha am alga oshiriladi. Bunda xodim lar haq to ‘lash hisobiga bolalar m uassasalarida ovqatlan ish lari m um kin. Sm eta am al qiladigan yil va m uassasa qaysi m ablag1 bilan ta ’m inlanishi yozib q o ‘yiladi. Sm etada m aktabgacha ta ’lim muassasasining barcha xarajatlari va bu xarajatlar qoplanadigan m anbalar: budjet ajratm alari va o ta-o n a la r m ablag‘lari ko'rsatiladi. Yozgi sogMomlashtirish tadbirlarini o ‘tkazish sarflari m aktabgacha ta ’lim m uassasalarining xarajat smetasiga kiritilm aydi. Bunday tadbirlar o ‘tk azilad ig an h o llard a ularn i am alga o shirish bilan bog‘liq q o ‘shim cha xarajatlar uchun alohida sm eta tuziladi. S hun in g d ek , b o lalar b o g ‘ch alarid a o ta -o n a la r m ab lag ‘i hisobi b o ‘yicha ham alohida sm eta tuziladi. 152 Sm eta O zbekiston Respublikasida klassifikatsiyalangan xarajat m oddalari M oliya vazirligi to m o n id an tasdiqlangan hujjatlar b o ‘- yicha tuziladi. Sm etada m uassasa kelasi yilga hisoblab chiqqan jam i ham da alohida m oddalar b o ‘yicha xarajatlar summ asi joriy yilga tasdiqlangan xarajatlar sum m asi bilan va sm eta qachon tuzilayotganiga qarab o ‘tgan davrdagi haqiqiy xarajatlar m iqdori bilan kiritilgan o ‘zgartishlar hisobga olingan holda taqqoslab keltiriladi. K o‘rsatilgan m a ’lu m o tlam i taqqoslashda sm etani tuzish jarayonida yuz bergan chetlanishlam i aniqlash, bu chetlanishlam ing sababini topish, shu asosda kelasi yilgi xarajatlar m iqdorini to ‘g‘ri belgilash kerak. M aktabgacha bolalar m uassasalari sm eta tuzish vaqtida yana m uassasaning kelasi yilgi ish ko‘rsatkichlari (guruh va bolalar sonining ortishi, bolalam ing muassasada bo‘lish vaqti va h.k.) bo‘yicha o ‘zi b o ‘ysungan yuqori tashkilotning ko‘rsatm alariga am al qiladi. Sm etaga kiritilgan xarajatlar sm eta blankasida keltirilgan hisobkitoblar bilan asoslangan bo‘lishi shart. Smetaga hisob-kitoblar bilan birga maktabgacha tarbiya muassasasi egallab turgan bino haqida um um iy m a'lum otlar (lining kubaturasi, m aydoni, isitish sistem asi, vodoprovod, kanalizatsiya mavjudligi) va m uassasaning k o ‘lam iga oid ko‘rsatkichlar (guruh bolalar soni va h.k.) ham keltiriladi. Smetaga maktabgacha tarbiya muassasasining pedagog, tibbiy va boshqa xodim lari tarifikatsiya ro'yxati albatta ilova qilinishi shart. M azkur ro ‘yxat ikki nusxada tuziladi. Sm eta loyihasi tegishli ilovalar bilan m aktabgacha ta ’lim m uassasalari tom onidan belgilangan m uddatga yuqori tashkilotlarga ikki nusxada, zarur bo‘lgan hollarda esa uch nusxada yuboriladi. Yuqori tashkilot m aktabgacha ta ’lim muassasasining smetasini qabul qilib olgach, eng a w a lo sm etaning to ‘g‘ri tuzilganligini, sm etada barcha grafalar to ‘lg‘azilgan, alohida m oddalar b o ‘yicha harakat sum m alari tegishli hisob-kitoblar bilan bog‘langanligini aniqlaydi. Barcha hisob-kitoblar qarab chiqilgandan, har bir m odda b o ‘- yicha xarajatlar aniqlangandan va budjet hisobidan qoplanadigan xarajatlar budjetda aniq m aqsadlar uchun ajratilgan sum m aga teng holga keltirilgandan keyin m aktabgacha ta ’lim muassasasining smeta hujjatiga jam i xarajatlar (alohida m odda b o ‘yicha va ham m asi), shuningdek, budjet ham da o ta-onalar m ablag‘i hisobiga qoplanadigan xarajatlar jam i kvartallar b o lyicha tasdiqlangan sm etaga binoan taqsimlab yozib qo‘yiladi. Smeta yuqori tashkilot tom onidan 153 qabul qilingandan keym m aktabgacha ta ’lim muassasasi xarajatlari va ota-onalardan tushadigan m ablag1 ni kvartallar b o ‘yicha taq ­ sim lab, hisob-kitob qilib q o ‘yadi. X arajatlarni taqsim lashda b a’zi xarajatlam ing mavsum iy xarakterda bo‘lishi (yoqilgi tayyorlash, sabzavot jam g‘arish, ta ’mirlash ishlari va h.k.) hisobga olinishi shart. Boridi-yu, bolalar sonining ko‘payishi ko‘zda tutilgan b o ‘lsa, bu bilan bog‘liq sarflar (ish haqi, bolalam i ovqatlantirish va h.k.) tegishli kvartallar xarajatlari m iqdorida o ‘z ifodasini topishi kerak. Sm etaning bir nusxasi m uassasada, ikkinchi nusxasi yuqori tashkilotda qoladi, uchinchi n usxasi esa m arkazlashgan buxgalteriyaga, qishloq K engashiga, m o ­ liya b o ‘limi va boshqalarga havola qilinadi. Sm etaning tasdiqlanishi smeta hujjatining birinchi betiga maxsus yozuv bilan rasm iylashtiriladi. M azkur yozuvda harakatlarning jam i sum m asi, xodim larning ish haqi fondi, sm eta tasdiqlangan kun ko‘rsatiladi. So‘ngra sm etani tasdiqlagan yuqori tash ­ kilot boshligi imzo chekadi, uning imzosi idora m uhri bilan mustahkamlanadi. Smetani tasdiqlagan tashkilot unga o ‘zgartirish kirita oladi. Bu o ‘zgartirishlar yuqori tashkilotning m uassasaga yuborgan m axsus yozishm asiga asosan rasm iylashtiriladi.