Mavzu: Iqtisodiy matematik modellar tasnifi Reja

Kvadratik  dasturlash  -  maqsad  funksiyasi  kvadratik  shaklda  ifodalanib, 

chegaraviy shartlar chiziqli tenglamalar va tengsizliklar ko„rinishida beriladi. 

Butun sonli dasturlash - izlanayotgan o „zgaruvchilarga nisbatan qo„shimcha 

butunlik shartlari kiritiladi. 

Dinamik  dasturlashda-ekstremal  masalaning  yechimi  topish  bir  necha 

bosqichlardan iborat bo„lib, har bir oldingi bosqichning yechimi keyingi bosqichlar 

uchun boshlang„ich ma‟lumotlar sifatida ishlatiladi. 

Balans  yoki  muvozanat  modellari  ishlab chiqarish topshiriqlarini belgilashga 

doir  ba‟zi  masalalarni  hal  etishga  yordam  beradi.  Mashg„ulotning  ayrim  ishlab 

chiqarish  tarmog„i  bilan  bog„liqligini  aniqlash  modellari,  tarmoqlararo 

bog„anishlarni  ifodalaydigan  modellar,  mahsulotlarni  ishlab  chiqarish  va 

taqsimlash  modellari,  kapital  jamg„arma  balanslari  kabi  modellar  shular 

jumlasidandir. 

Bu  modellarda  ishlab  chiqarishning  optimal  maqsadi  topilmaydi,  ulardan 

mehnat,  moddiy  va  tabiiy  resurslarning  ishlab  chiqarishga  aniq  sarflanishini 

asoslab berish uchun foydalaniladi. 

Optimal modellar, ishlab chiqarishni tashkil qilishda uning optimal variantini 

topish  uchun  xizmat  qiladi.  Boshqacha  qilib  aytganda,  ular  optimallik  mezonlari 

bo„yicha  maqsad  fiinksiyasiga  maksimal  yoki  minimal  qiymat  beradigan 

variantlarni topish imkonini beradi. 

Optimallashtirush modellari ikki qismdan iborat: 

1)  cheklanishlar  (cheklovlar)  tizimlari  yoki  iqtisodiy  tizim  o„zgarishining 

modelda e‟tiborga olinadigan shart-sharoitlari; 

2) optimallik mezoni (maqsad funksiyasi). Bu mezon iqtisodiy tizim mumkin 

bo„lgan  holatining  samaradorlik  darajasini  aniqlash,  taqqoslash  va  eng  qulayini 

tanlash uchun ishlatiladi. 

Funksional  (yoki  kibernetik)  modellaring  asosiy  vazifasi  obyekt  mohiyatini 

namoyon bo„lishining muhim ko„rinishlari bo„lgan faoliyat, ishlash jarayoni, hulqi 

orqali  aniqlashdir.  Bunda  ichki  tarkibiy  tuzilish  (struktura)  o„rganilmaydi,  u 

haqidagi  axborotlardan  esa  foydalanilmaydi.  Funksional  model  misoli  qilib  “qora 

quti”ni  olish  mumkin.  Bunda  (A  haqidagi  axborotdan  foydalanmay)  “kirish”  X 

vektor  qiymatini  berib,  “chiqish”  Y  vektor  qiymatini  olish  mumkin.  Funksional 

model qurish X va F ni bog„lovchi D operatorni topish demakdir: 

Y=D(X).   (1) 

Strukturaviy modellar obyektning ichki tuzilishini, ya‟ni uning asosiy tashkil 

etuvchi qismlari, ichki parametrlari, ularning “kirish” va “chiqish” bilan aloqalari 

va hokazolarini aks ettiradi. 

Strukturaviy modellaming quyidagi 2 turi keng tarqalgandir: 

---

1. Barcha noma‟lumlar obyektning tashqi shartlari va ichki parametrlarining 

funksiyasi ko„rinishida tasvirlanadi: 

.  (2) 

2.  Noma‟lumlar  birgalikda  -turdagi  munosabatlar  tizimi  asosida  aniqlanadi 

(tenglamalar, tengsizliklar va hokazo) 

.  (3)