Mavzu: Firmalarning xo'jalik faoliyatida foydaning roli va ahamiyati

Korxona moddiy bazasi - bu ishlab chiqarish omillari (o'z va qarzga olingan), noishlab chiqarish omillari (bolalar bog'chalari, sport inshootlari, dispanserlar va boshqalar), muomaladagi mablag'lar, tayyor mahsulotlar, kompaniyaning qimmatli qog'ozlar bankidagi hisob raqamlarida saqlanadigan mablag'lar, nomoddiy fondlar, mol-mulk (patentlar, litsenziyalar), mahsulot sotish va turli xil xizmatlar ko'rsatishdan olingan daromad yoki foyda.

Ularning xarajatlar smetasi korxona iqtisodiyotining rivojlanish darajasi va ko'lamini tavsiflaydi.

Oxirgi sanab o`tilgan faktorlar ko'plab omillarga bog'liq: bir tomondan, resurslarni etkazib berish, taqdim etilayotgan mahsulotlar va xizmatlarning miqdori va sifati va boshqa tomondan sotish hajmi, ularni sotishdan olingan daromad va foyda o'rtasidagi optimal nisbatlarni topish qobiliyatiga.

Ushbu omillarni amalga oshirishning mohiyati va samaradorligi darajasi korxona rivojlanishi uchun tashqi va ichki sharoitlarning ta'siri va hisobga olinishiga bog'liq. Tashqi sharoitlarga bozor iqtisodiyoti kiradi. Bozor sharoitida korxonalarning ishlashi ularning har birining o'ziga xos rivojlanish yo'llarini izlash va rivojlantirishni o'z ichiga oladi. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, bozorda nafaqat qolish, balki rivojlanish uchun ham korxona o'z iqtisodiyotining holatini yaxshilashi kerak: har doim xarajatlar va ishlab chiqarish natijalari o'rtasida optimal nisbati bo'lishi kerak; kapital qo'yilmalarning yangi shakllarini izlash; mahsulotni xaridorga etkazishning yangi, yanada samarali usullarini topish, tegishli mahsulot siyosatini olib borish va h.k.

Bularning barchasi o'z mazmuni va maqsadi jihatidan juda ko'p bo'lgan ishlab chiqarishni rivojlantirishning ichki omillaridan to'liq foydalanish bilan birlashtirilishi kerak.

Ularni shartli ravishda uch guruhga bo'lishimiz mumkin:

Ishlab chiqarishni resurs bilan ta'minlash omillari. Bularga ishlab chiqarish omillari (binolar, inshootlar, uskunalar, asbob-uskunalar, er, xom ashyo va materiallar, yoqilg'i, ishchi kuchi, ma'lumot va boshqalar) kiradi, ya'ni. bozorda talab qilinadigan miqdor va sifatda mahsulot ishlab chiqarish va xizmatlar ko'rsatishni tasavvur qilib bo'lmaydigan narsa. 

Korxonaning kerakli iqtisodiy va texnik rivojlanish darajasini ta'minlovchi omillar (mehnat va ishlab chiqarishni tashkil etish, mutaxassislarning malakasini oshirish, innovatsiya va sarmoyalar va boshqalar). 

Korxonaning ishlab chiqarish va iqtisodiy faoliyatining tijorat samaradorligini ta'minlovchi omillar ya'ni, yuqori samarali tijorat, ta'minot va operatsion faoliyatni o'tkazish qobiliyati.

Ular ishlab chiqarishga ta'siri jihatidan farq qiladi. Demak, birinchi guruh korxona resurslarini, uning imkoniyatlarini belgilaydi va ushbu imkoniyatlarning amalga oshirilishi darajasi ikkinchi guruh omillaridan foydalanishga bog'liq.

Uchinchi guruh omillari. Uning paydo bo'lishi bevosita bozor munosabatlari bilan bog'liq. Ularni amalga oshirish quyidagilarga qaratilgan:

barcha kerakli resurslarni taqdim etish orqali ishlab chiqarish ritmini ta'minlash;

samarali tijorat ishlari orqali ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish yoki ularni ma'lum darajada ushlab turish;

korxonaning texnik-iqtisodiy rivojlanishini ta'minlaydigan miqdorda foyda olish.

Ego mahsulot yoki xizmatni marketing orqali erishiladi. Ularning tovar va xizmatlarni ishlab chiqarishdagi turli xil roli va ularni rivojlantirish omillarning har bir guruhidan foydalanishning o'ziga xos xususiyatlarini belgilaydi. Ammo bu faqat bitta faoliyat sohasi, boshqasi mavjud ishlab chiqarish resurslaridan oqilona foydalanish zarurati bo'lib, bu avvalo narx, foyda, rentabellik, bozor sharoitida narx belgilash kabi iqtisodiy toifalarning mazmunini ko'rib chiqishni talab qiladi. Ularsiz muammoni hal qilishning iloji yo'q: nima, qancha, qanday, qanday shaklda ishlab chiqarish, qanday yo'nalishlarda tashish va h.k. Mahsulotlarni ishlab chiqarish va xizmatlarni ko'rsatish bilan bog'liq daromadlar va xarajatlar o'rtasidagi yuzaga keladigan munosabatlarni doimiy ravishda tahlil qilish va nazorat qilish zarur. Eng yaxshi natija beradigan bunday xarajatlarni shakllantirish kerak.

Bozor sharoitida, jahon amaliyoti shuni ko'rsatadiki, uchta asosiy foyda manbai mavjud:

birinchisi - mahsulot ishlab chiqarish yoki xizmatlar ko'rsatish bo'yicha korxonaning monopol holati tufayli;

ikkinchisi bevosita ishlab chiqarish va tijorat faoliyati bilan bog'liq. Foyda miqdori bu holda to'g'ri ishlab chiqarishga yo'naltirilganligiga bog'liq (yuqori va barqaror talabga ega mahsulotlar, xizmatlarni tanlash); raqobatbardoshlik darajasi (narx, vaqt, etkazib berish, xizmat ko'rsatish va hk); mahsulotlar, xizmatlar hajmi va ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish tarkibidan;

uchinchisi - yangilikdan; korxonalarning foyda olishga intilishi to'g'ridan-to'g'ri korxona foydasidan olinadigan soliqlar tizimi va ularning hajmi bilan bog'liq.

Frantsuz faylasufi Charlz Lui Monteske bu borada shunday degan edi: "Hech narsa sub'ektlardan olinadigan qism va ular ichida qolgan qismning ta'rifi kabi juda donolik va aql talab qilmaydi". Boshqacha qilib aytganda, soliq hajmi korxonalarni ishlab chiqarish faoliyatini kengaytirishga turtki berishi kerak. Foyda miqdoriga narxlarning shakllanishi va ularni davlat tomonidan tartibga solish xususiyati ham ta'sir qiladi.

Korxonaning samaradorligi va uning iqtisodiy o'sishi ko'p jihatdan uning faoliyatining barcha jabhalarini boshqarish va tashkil etishning mukammalligiga bog'liq. Shaxsiy omillarning boshqalar bilan aloqasiz tarqoq ishlatilishi korxonaning to'g'ri iqtisodiy va texnik rivojlanishi ta'minlanishini anglatmaydi. Barcha omillarni birlashtirish zarur. Ushbu funktsiya bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarishni boshqarishga tegishli. Menejment o'zining ichki tarkib tashkilotiga ega bo'lishi kerak.

Zamonaviy firma bu murakkab tashkiliy tuzilma va bozor munosabatlari sharoitda,unda uchta asosiy yo'nalishning ahamiyati ortib bormoqda:

ishlab chiqarishni ilmiy tashkil etish;

mehnatni ilmiy tashkil etish;

ilmiy boshqaruvni tashkil etish.

Ishlab chiqarishni ilmiy tashkil etishning maqsadi korxonadagi texnologik tizim , optimal texnikani yaratishdir. Ushbu kategoriya o`z ichiga ishonchli va samarali ishlaydigan ishlab chiqarish uskunalari va texnologiyalari, xodimlarning buyurtma qilingan texnik va tashkiliy munosabatlarini oladi.

Mehnatni ilmiy tashkil etish vazifasi jamoadagi ijobiy munosabatlarni qurishdir. Shuningdek u, yuqori samarali, samarali ijodiy ish sharoitini yaratishga qaratilgan chora-tadbirlar tizimini ham o'z ichiga oladi. Ammo mehnatni ilmiy tashkil etish imkoniyatlar korxonaning texnik va texnologik holati, uning moliyaviy va iqtisodiy aktivlar bilan chegaralanadi.

Boshqarishni ilmiy tashkil etish bu korxonaning moddiy va insoniy quyi tizimlarini texnik, moddiy va gumanitar vositalar ta`sirida tizimli ishlashini tashkil etishdir. U ularni eng yaxshi axloqiy-texnologik va iqtisodiy samaraga erishish uchun o'zaro ta'sirni yanada optimallashtiradi.

Har qanday tadbirkorlik faoliyati bu o'zaro munosabatlarni tashkil etishdir. Va qanchalik yaxshilab ushbu faoliyat tashki etilsa, shuncha ko'p iqtisodiy foyda olish, amalga oshirilgan zararni qoplash imkoniyati yuzaga keladi.


Firma — korxona, kompaniya, xoʻjalik va tijorat tashkilotlarining umumiy nomi. Xodimlar soni, mulk shakllari, huquqiy holati va boshqalarga koʻra xilma-xil Fikirlar bor. Fikirlarda band boʻlgan xodimlar soni 2—3 kishidan 20—30 ming kishigacha boʻlishi mumkin. F.lar barcha mulk turlari negizida davlat, kooperativ, shirkat, jamoa tashkilotlari va maxalliy davlat idoralari, milliy va chet ellik yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan tashkil etiladi. Ular quyidagi turlarga ajratiladi: affilirlangan (qoʻshilgan) F. — filial, shoʻʼba korxona shaklida yirikroq turdosh bosh korxona tarkibida faoliyat yuritadi; broker F. — tijorat maqsadlarini koʻzlaydigan va mijoz topshirigʻiga koʻra va uning hisobidan vositachi sifatida faoliyat yuritadi; venchur F. — kichik yoki oʻrta investitsion F. hisoblanib, i.t.lar va muhandislik ishlanmalarini amalga oshiradi; investitsion F. — investitsiyalash va qimmatli qogʻozlar bilan bogʻliq operatsiyalarni oʻtkazadi; injiniring F. muhandislikmaslahat koʻrsatishga ixtisoslashadi; innovatsion F. — F.ning i.t. ishlari natijalari bazasida yangi texnologiyalarni yaratish uchun barpo etiladi; konsalting F. — uning faoliyat sohasini maslahat xizmatlari koʻrsatish tashkil etadi; ishlab chiqarish F.si — aniq bir mahsulotni tayyorlash bilan shugullanadi; savdo F.si — savdovositachilik faoliyati bilan shugʻullanadi; rieltor F. — koʻchmas mulk sohasidagi amallarda qatnashadi.Hozirgi iqtisodiy hayotda F.larning asosiy qismi nisbatan kichik va mayda. Yirik F.lar nisbatan mustahkam ishlab chiqarish, texnologik va xom ashyo bazasiga ega boʻlib, xalqaro mehnat taqsimotida faol ishtirok etadi, oʻrtacha F.lar kooperatsiyalangan hamda ixtisoslashgan qismlar va detallar ishlab chiqarish sohasida, shuningdek, umumiy texnologik va texnik infratuzilma sohasida faoliyat koʻrsatadi. Mayda F.lar, asosan, tovarlar ishlab chiqarish va aholiga xizmat koʻrsatish bilan shugullanadi.