Materiallarning xossalari va ularni tadqiqot usullari

Laboratoriya ish №13

MAVZU: Turli metall va qotishmalarni deformatsiyalanganlik darajasiga ko’ra qattiqligining o’zgarishini o’rganish..

Ishdan maqsad.

Turli metall va qotishmalarni deformatsiyalanganlik darajasiga ko’ra qattiqligining o’zgarishini o’rganish

Nazariy ma’lumotlar.

Materiallarni qattiqligi bu uni yuzasiga botirilayotgan qattiq jism – indiqatoriga ko‘rsatilayotgan qarshiligidir. Indiqator sifatida toblangan po‘lat shar yoki konus yoki piramida shaklidagi olmosli uchlik qabul qilinadi. Brinell usulida namuna yuzasiga po‘lat shar botirilganda qolgan izning yuzasiga qarab; Rokvell usulida namuna yuzasiga olmos konus yoki po‘lat shar botirilganda ular qoldirgan izning chuqurligiga qarab; Vikkers usulida olmos piramida qoldirgan iz yuzasining kattaligiga qarab qattiqlik aniqlanadi.

Yuqori uglerodli po‘latlar tarkibida uglerod 0,6-1,4% bo‘ladi; buni hisobiga yuqori qattiqlikka va juda past plastiklikka va qovushqoqlikka ega. Tarkibida 1,3 % uglerod po‘lat juda mo‘rt bo‘lib uni qo‘llash chegaralangan bo‘ladi.

Tarkibida 0.7% dan ko‘p bo‘lgan po‘latlardan asosan shtamp-asboblar, kesuvchi va o‘lchov asboblari yasaladi.

Uglerod miqdorining ko‘payishi po‘lat tarkibidagi tsementitni ko‘payishiga olib keladi. Bu degani po‘lat mustahkamligi va qattiqligi ortib, plastiklik va qovushqoqlik pasayadi degani.

Uglerodni ta’siri turg‘un emas, strukturasidagi po‘lat xossalariga juda katta, Martensitga toblangan po‘latdagi uglerod miqdorining ko‘payishi legirlangan po‘latning vaqtincha qarshiligi birdaniga kattalashadi: eng katta ko‘rsatkichga ega bo‘ladi S=0,4%

Uglerodli po‘latlarni toblanishlik chuqurligi (qalinligi) past bo‘lgani uchun mayda asboblar uchun ishlatiladi. Ko‘ndalang kesim 25 mm dan ortganda po‘lat o‘zagi toblanmay qoladi; ustki yuza qattiq (metchiklar, razvyortkalar, egovlar yasaladi).

U7, U8, U9 po‘latlari to‘la toblanadi, bo‘shatiladi (275-300°S da). Shunda qattiqlik NRC=48-51 olinadi, trostit struktali.

Evtektoiddan keyingi po‘latlar U10, U11, U12, U13lar chala toblanib, past bo‘shatiladi (150-180°S). Bunda martensit struktura olinadi va NRC=62-64 bo‘ladi.

Evtektoiddan keyingi po‘latlar o‘lcho‘v asboblari (kalibrlar), keskichlar(egov, arra, metchik, parmalar), katta bo‘lmagan shtamplar (sovuq cho‘zish va cho‘ktirish) yasash uchun ishlatiladi, qaysilarki, yuqori emas kuchlanishlarda ishlaydi.

U13 yuqori qattiqlikni talab qiladigan asboblar uchun ishlatiladi: shaberlar, gravirovkalar.

Uglerodli asbobsozlik po‘latlarini kamchiligi ularni 200°S dan yuqorida mustahkamligini yo‘qotishi (issiqqa bardoshligi).