Ma’ruza matni: Ko’kyo’tal Reja: Kasallik haqida tushuncha,etiologiyasi,epidemiologiyasi,klinikasi

I. Kuzgatuvchining nafas yuliga kirishi va moslashuvi.

Yukori nafas yuli shillik pardalariga urnashib moslashadi va kupayadi. Sung bronxial yul bilan alveolagacha boradi. Kuzgatuvchi kupayganda va parchalanganda aressiv faktor (toksin, fermentlar va x.k) ajratadi. Bu nafas yuli shishi pardalariga joyila ta’sir kursatadi. Masalan, toksinning termolabil fraksiyasi shillik pardalarda maxalliy yalliglanish chakirib kuzgatuvchini chukurrok kirishiga imkon yaratadi. Kuzgatuvchining nafas yullarida kuchayishi 2 – 3 xafta davom etadi. Kuk yutal tayokchasi zaxari konga surilib organizmga umumiy ta’sir kursatadi. Asosan nerv sitemasiga. Yalliglanish jarayoni kuchayib allergik uzgarishlar, kon va limfa tomirlarni utkazuvchanligining buzulishi, limfa va kon aylanishi buzulishi va buning natijasida shishlarga sabab buladi. Konga surilgan toksin nerv sistemasiga, generallashgan tomir spazmiga (arterial gipertoniyaga) mayda bronxlar, ovoz tirkishi spazmiga, skelet mushaklarining klonik-tonik tirishishiga olib keladi.

II. MNSda patologik (zastoyno’y ochag) uchokni paydo bulishi.

Bu davrda yutal spazmatik tirishishli (spazmaticheskiy, sudorojno’y) xususiyatga ega buladi. Buk uchli yutal yukori nafas yulidagi kataral yalliglanishlarga mos kelmaydi.

Buning sababi N. F. Filatov buyicha nerv sistemasining zaralanishidir. Avval tushinilardiki xurujli (pristupli) yutalga sabab joyli mexanik kitiklinish deb, ya’ni xikildok epiteliysida yuzaki nekroz, yoki bronxlarga yopishkok, chuziluvchan balgamlar yoki ajralib chikkan epiteliyalarning tikilishi tushinilgan. Lekin A. I. Dobroxotova kuzatib borib N. F. Filatovni fikrini tasdikladi, ya’ni Kuk yutalda MNS zaralanar ekan. Jonsonning aytishicha yutal – bu « upkani kuriklovchi it ». Yutal bu reflektor akt xisoblanib nafas yulidagi kitiklagichlarning chikarilishiga yordam beradi. Yutal bu avval shillik kavatda joylashgan adashgan nerv tarmoklarini kitiklanishi, bukitiklanish yutal va nafas markazlariga utishi ( uzunchok miyada joylashgan ). Undan markazdan kochuvchi signallar nafas olish mushaklariga borishi natijasida bronxial va nafas chikaruv mushaklarining taranglashuvi, ovoz tirkishining bekilishiga olib keladi va kukrak kafasi ichida bosim oshadi. Sung ovoz tirkishi ochilib xavo kuch bilan shovkinli chikadi, kitiklagichlarni olib chikib ketadi. Kuk yutalda kitiklagich bulib Borde – Jangu tayokchasi va uning toksini xisoblanadi.

Inspirator tirishish (sudorga) asosida Traube fenomeni yotadi. Ya’ni adashgan nervning markaziy kismini faradik tok bilan kitiklansa nafas inspiratsiya fazasida tuxtaydi. Kuk yutalda yosh bolalarda ekspiratsiya yoki inspiratsiyada nafas tuxtashi mumkin. Shunday kilib, spazmatik yutalning kelib chikishiga nafas yuli shillik pardalari zaralanishi MNSning reflektor kitiklanishi va bulbar kismda patologik kuzgaluvchanlik uchogini paydo bulishi xamda kuzgatuvchi zaxarining nerv sistemasiga tugridan-tugri ta’sir etishi sabab buladi.

III. Organ va sistemalarda ikkilamchi uzgarishlar.

Nafas ritmini buzulishi, inspirator apnoelar kura kichki bosimini oshishiga sabab buladi. Bu esa utkir alveolyar emfizema va alveolyar yorilishiga olib keladi. Gipoksiya, gipoksemiya rivojlanadi. Bu asosan spazmatik davrning 2 – 3 xaftalarida kuzatiladi. Bronxlardagi yalliglanish, bronxlarda sekretlarni tikilishi, gipoksiya, emfizema, allergik xolatlar ikkilamchi bakterial infeksiyani kushilishiga sabab buladi. ( pnevmokokk, stafilokokk, streptokokk va x.k ) natiasida yiringli asoratlar beradi. MNS zararlanishizaxarning tugridan-tugrita’siri va kichik kon kon aylanish doirasida gemodinamikaning buzulishi xisobiga buladi, natijada miya shishadi, kon kuyiladi. Davomli kislorod etishmovchiligi atsidozga olib keladi va xamma modda almashinuvi buziladi. Borde- Jangu tayokchasi fakat nafas yullaridagina kupayadi va rivojlanadi. Ularni yukotish uchun kuplab mononuklear elementlar kerak va ular upkada kuplab tuplanadilar. Upkada kon tomir va limfa tomirlari kupligidan ular tugridan-tugri konga utib ketadilar.

IV. Konda immunoglobulinlarni paydo bulishi.

Immunitet paydo bulishi va infeksion jarayon tuxtayotganligidan dalolat beradi. Zararlangan a’zolar tiklanadi. Tuzalish asta-sekinlik bilan boradi. Ayniksa MNSdagi patologik uchokni yukolishi.