|
Optik disleksiya va disgrafiyani bartaraf etish
Ish quyidagi y o 'llan m a bo'yicha olib boriladi.
1. K o 'rish idrokini rivojlantirish, ranglar, sh ak llar va m iq do r,
o'lch am n i bilish (ko'rish gnozisi).
2. K o'rish xotirasi hajmini kengaytirish, aniqlash va rivojlantirish.
3. Fazoviy tasaw urlarni shakllantirish.
411
4. Ko'rish analiz va sintezini rivojlantirish.
P re d m e tli k o 'ru v g n o z isn i riv o jla n tiris h m a q s a d id a qu yidag i
to p sh iriq la r tavsiya etiladi: tasvirdagi p re d m e tla r k o nturini aytish,
tasvirlangan konturni chizish, tasvirlangan konturni ajratish
Ko'ruv gnozisini rivojlantirish jarayonida harflarni bilish (harf gnozisi)
topshiriqlari ham berib boriladi. Masalan: harflar ichidan m a’lum harfni
topish; harflarni nomlash va yozish; bosm a va yozma shrift bilan yozilgan
harflarni taqqoslash; qo'shim cha chiziqlar chizib o'chirilgan harflarni
aytish yoki yozish; n o to 'g 'ri joylashgan harflarni aniqlash; harflarni
yetishm agan elem entlarini to'ldirish.
Optik disleksiya va disgrafiyani bartaraf etish uchun bolalarning shakl,
rang, hajm haqidagi tasaw urlarini aniqlashtirish bo'yicha ish olib boriladi.
Logoped bir qator shakllami ko'rsatadi (aylanm a, oval, kvadrat, to'g'ri
burchakli uchburchak, rom b, yarim aylana), rangi va hajmi jihatidan farqni
so'raydi hamda bolalarga bir xil rangdagi, bir xil shakl va hajmdagi, bir xii
rang va shakldagi, turli shakl va rangdagilarni ajratishni taklif etadi.
K o 'ru v x o tirasin i riv o jlan tirish u c h u n quyidagi ish tu rla rid a n
foydalanshi mumkin:
1. "Nima yo'q? O 'yin. Stolga 5—6 predm et rasmlari qo'yiladi, bolalar
shu rasmlarni ko'zdan kechirib bo'lgach eslab qolishlari lozim. S o'ng
qo'yilgan rasmlardan bittasi bolalarga bildirilm ay olib qo'yiladi. Bolalar
rasmni qayta ko'rib chiqib, qaysi rasm yo'qligini aytishlari kerak.
2. Bolalar 4—6 ta rasmni eslab qoladilar, so'ng 8—20 ta rasm ichidan
shu rasmlarni ajratib berishlari kerak.
3. Harflar, raqam lar yoki shakllarni (3—5 ta) bolalar eslab qoladilar,
so'ng ularni boshqalar ichidan ajratib beradilar.
4. "Nim a o'zgardi?" O 'yin. Logoped 4—6 ta rasmni qo'yadi, bolalar
esa ularning joylanishi ketma-ketligini eslab qolishlari kerak. So'ng logoped
bolalarga bildirmay ular o'rnini almashtirib qo'yadi. Bolalar qaysi rasmning
joyi o'zgarganining aytishlari va ularni asli joyiga qo'yishlari kerak.
Qaysi rasm ning joyi o'zgarganin i aytishlari va ularni asli joyiga
qo'yishlari kerak.
5. Harflar, raqam va shakllarni dastlabki ketm a-ketlikda qo'yish.
Optik disleksiya va disgrafiyani bartaraf etishda fazoviy tasaw urlarini
shakllantirishga ham diqqatni jalb qilm oq lozim dir.
Fazoviy tasaw urn i shakllantirish jarayonida quyidagilarni: fazoviy
id ro k va fazoviy ta s a w u rn i o n to g e n e z d a sh ak llan ish izchilligi va
xususiyatini, optik-fazoviy gnozis va praksisning psixologik tuzilish va
ularning disleksiya va disgrafiya bilan xastalangan bolalardagi holatni
hisobga olish zarurdir.
Fazoviy mo'ljal bir-biriga o 'z aro bog'Iiq bo 'lg an m o'ljalning ikki
turini o 'z ichiga oladi: o 'z tanasiga nisbatan, fazoviy muhitga nisbatan
m o'ljal olish.
412
M aktabgacha tarbiya yoshidagi, y a’ni, 3-3,5 yoshdagi bolalar o'zlarini
o ‘ng va chap qo'llarini yaxshi ajratadilar.
0 ‘ng q o ‘l bilan doim iy ish la rn i b ajarish n atijasid a b o sh m iya
po‘stlog‘ida qurish-harakat b o g ‘lanishlari yuzaga keladi. Bu esa o ‘ng
q o ‘lni yetakchi bo'lishiga olib keladi.
C hap qo‘lni ajratish esa o 'n g q o ‘l asosida yuzaga keladi. Bola o 'zining
q o ‘llarini his qila borib, keyinchalik esa tanasini o ‘ng va chap qism larini
ajratishga o ‘rganadilar.
B olalar o'zlarini o ‘ng qo'llari bilan ko ‘p ishlar qiladilar, lekin nu tqd a
ajrata olm aydilar. N utqiy fazoviy ajratish birm uncha qiyin rivojlanadi.
Demak, o ‘ng va chapni ajratish aw al 1-signal sistemasida, keyinchalik
esa rivojlanib borayotgan 2-signal sistemasi bilan birgalikda amalga oshadi.
B olaning fazoviy m u h itn i m o ‘ljal olishi h am m a ’lu m iz c h illik d a
rivojlanadi. D astlab bola p redm etnin g holatini o ‘zining o ‘ng va chap
qo ‘liga yaqinligiga qarab ajratadi.
Bolaning oldida bevosita turgan predm etni o ‘ng va chap tom onlarini
ajratish kechroq rivojlanadi. A yniqsa, bolaga uning qarshisida turgan
odam ning o'ng va chap tom onlarini ajratish ju d a m ushkul, chunki bola
o ‘zini boshqa fazoviy holatda o 'tirg an in i anglashi lozim.
O ptik disleksiya va disgrafiyani b arta raf qilishda m ana shu fazoviy
m o ‘ljalning qonuniyatlarini hisobga olgan holda logoped quyidagi rejada
ish olib borishi lozim:
1. T ananing o ‘ng va chap qism larni ajratish.
2. Fazoviy m uhit m o ‘ljali.
3. Fazoviy m unosabatni ifodalovchi gap konstruksiyalarini q o ‘llash
va uni tushunishni aniqlashtirish.
U larni quyida kengroq ko‘rib chiqam iz.
0 ‘ng, chap tana qismlarini ajratish. Bu yetakchi o ‘ng qo‘lni ajratishdan
boshlanadi. Bunda quyidagi vazifa turlarini ishlatish m um kin.
T ananing chap va o ‘ng qism ining differensiyasi tanlovchi o ‘ng qo 'lin i
ajratib ko‘rsatishdan boshlanadi. Bu ishda quyidagi vazifa turlarini ishlatish
tavsiya qilinadi:
1. Qaysi qo‘lda ovqatlanish, yozish, chizish, salomlashishni ko‘rsatish
va bu q o ‘l qanday nom lanishini aytish.
2. C hap q o ‘lni ko‘rsatish. Agar bolalar chap q o ‘lni ayta olishm asa,
logopedning o‘zi uni aytadi, bolalar esa qaytaradilar.
3. Bir o ‘ng, b ir chap q o ‘lni k o ‘tarishi, qalam ni chap, o ‘ng q o ‘lda
ko'rsatish, kitobni o 'n g , chap q o 'l bilan olish. Q o 'lni o 'n g va chapini
nutqiy belgilarini belgilab b o'lgandan so'ng, tananing boshqa chap va
o 'n g qismlarini differensiyalashga o 'tish m um kin: o 'n g va chap oyoq,
quloqning, ko'zning o 'n g va chapi. Oxiri bolalarga qiyinroq vazifani
tavsiya etish mumkin: o 'n g qo'l bilan chap ko'zn i,ch ap quloqni, o 'n g
413
oyoqni ko'rsatish; chap q o 'l bilan esa o 'n g k o'zni, o 'n g quloqni, o 'n g
oyoqni ko'rsatish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
