M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar



Download 6,61 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/137
Sana01.01.2022
Hajmi6,61 Mb.
#298423
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   137
Bog'liq
LelGhBqGBkq97jVvI5sUP5zWTzi6RQDkxbJxcXal

Yuza birligi 

Hajm birligi 

1 sm


10

-4 



 m

2

 1 



sm

3

 10



-6 

 m

3



 

Tekis shaklning statik va 

qarshilik momentlari o‘lchov 

birligi 

Kuch momenti va juft kuch 

momentining birliklari 

1 sm


3

 10


-6 

 m

3



 1 

kilogramm- 

kuch

×

metr (



kgk

·

m

1 kilogramm-kuch



×

 

santimetr (



kgk

·

sm

)

 

 



9,81Nm

10 



Nm 

 

0,0981 


Nm

  



10

-1



 

Nm

 

Tekis shakl inersiya 



momentlarining o‘lchov birligi 

Solishtirma og‘irlik birliklari 

1 sm


4

 10


-8 

 m

4



 1 

tk/


m

3

yoki  1 gk/



sm

3

 

 



1 kgk/sm

3

 

9,81.10


3

 

N/m



3

 

 



 10


4

 

N/m



3

  

9,81.10


6

 

N/m



3

 

 



 10


7

 

N/m



3

 

 



 


 

6

 







Massa birliklari 

Ish va energiya birliklari 

1 tonna (



t

 1 sentner (



s

10



3

 kg 


10

2

 kg 



1 kilogramm- 

kuch ·metr (



kgk 

·

 m



kvt/ soat 





erg

 

 



9,81

 10 



3,6 . 10


6

 J 

10

-7



 

J

 

Burchak tezligining o‘lchov 



birliklari

 

Quvvat birliklari 

1 minutda 

aylanish soni 

(

ayl/min

 





ayl/sek

 

 



30

π

 



rad/sek 

 

π

2



 

rad/ sek

 

1 kilogramm- 



kuch

×

metr  bo‘lingan 



sekund (

kgk

·

 m/sek

1 ot kuchi (o



.k.) 



erg/sek

 

 

 



9,81

 10 



vt 

735,5


 vt 

10

-7



 

vt

 

Kuch birliklari 



Bosim yoki  kuchlanishning o‘lchov 

birliklari 

1 tonna-kuch 

(

tk

1 kilogramm-



kuch (

 kgk

1 dina (



dina

 



 

 

9,81.10



3

10



4

 



 

9,81

10N



 

10



-5 

1 bar 



1 kgk/sm

= 1 



atm 

 

1



 kgk/m



 

1

 tk/m



2

 

10



5

 

N/m



2

 

9,81.10


4

10



5

 

N/m



2

 



 

0.1MPa



 

9,81


 10 


N/m

2

 



 

10Pa 



10000Pa 


 

 



 

7

 



 

 

 



KIRISH 

 

Materiallar qarshiligi fani «Deformatsiyalanuvchi qattiq jismlar 



mexanikasi» deb umumiy nom bilan ataluvchi fanlar tarkibiga kirib, 

deformatsiyalanuvchi qattiq jismlar mexanikasining amaliy masalalarini 

o‘rganadi, konstruksiya va inshootlar elementlarining tashqi kuchlar 

ta’siridagi holatini – mustahkamligini, bikrligini va ustuvorligini 

baholaydi. Bu fan qurilish, mashinasozlik, aviasozlik va boshqa sohalar 

amaliyotida keng  qo‘llanilib,  qator muhandislik fanlari uchun asos 

yaratadi. 

Shu sababli materiallar qarshiligini chuqur o‘rganish talaba uchun 

yuqori texnik tayyorgarlik kafolatini o‘tab, unga ixtiyoriy amaliy 

masalalarni malakali yechishiga yordam beradi. 

Materiallar qarshiligi fani – elastiklik nazariyasi, plastiklik 

nazariyasi, oquvchanlik nazariyasi, gruntlar, sochiluvchan materiallar va 

tog‘ jinslari mexanikasi, tebranishlar nazariyasi va ustuvorlik nazariyasi 

kabi bir qator fanlarni o‘z ichiga oladi. Bu fanda o‘rganiladigan 

ob’ektlarga konstruksiyalarning yupqa devorli elementlari, bruslar, 

balkalar, sterjenlar, vallar, plastina va qobiqlar kiradi. 

Materiallar qarshiliginig fan sifatida shakllanishi 1638-yilda 

Galileo Galiley tomonidan «Fanning ikki yangi tarmog‘iga oid 

matematik isbot va suhbatlar» kitobining chop etilishi bilan boshlangan. 

Ushbu kitob dinamika va mustahkamlik nazariyasiga bag‘ishlangan edi. 

Robert  Guk tomonidan kuchlanish va deformatsiya orasidagi 

proporsionallik qonunining 1660-yilda ochilishi va 1678-yilda bu 

natijaning chop etilishi materiallar qarshiligi fani rivojlanishiga asos 

soldi.        

Keyingi davrlarda balka egilishi masalasi yechimiga ko‘plab 

taniqli olimlar ishlari bag‘ishlandi, faqat 1826-yilga kelibgina Nave 

o‘zining  qurilish mexanikasi bo‘yicha chop etgan kitobida deyarli 200 

yil davom etgan balka egilishi masalasi yechimini e’lon qildi. Nave 

ushbu masalani to‘g‘ri yechimini topdi va birinchi bor kuchlanish 

tushunchasini kiritdi. 

Lagranj, Koshi, Puasson, Sen-Venan kabi yirik olimlarning ishlari 

materiallar qarshiligi fani rivojlanishiga katta hissa qo‘shdi. 1744-yilda 




 

8

to‘g‘ri sterjenga qo‘yilgan siquvchi bo‘ylama kuchning kritik qiymatini 



aniqlagan Eyler ishlarini alohida ta’kidlash lozim. Ushbu masala 

yechimi ham deyarli 200 yilga cho‘zildi. Gap shundaki, Eyler 

tomonidan taklif etilgan yechimda materiallarni chiziqli – elastiklik 

holati bo‘yicha cheklash haqidagi faraz qo‘yilgan bo‘lib, u Eyler 

formulasini qo‘llash sohasi va aniqlik darajasini ancha  cheklab qo‘ygan 

edi. Shu sababli, olingan natijaning har doim tajriba natijalari bilan mos 

kelmasligi ushbu formulaga muhandislar qiziqishini uncha uyg‘otmadi. 

Faqat 1889-yildagina Engesser tomonidan masalaning proporsionallik 

chegarasidan tashqarida ustuvorlikning nazariy yechimi aniqlandi. 

Ammo, ushbu yechimning isboti keltirilmadi. 1894-yilda Yasinskiy 

ushbu masala isbotini keltirdi, 1910-yilda Karman ham Yasinskiyga 

bog‘liq bo‘lmagan holda masala isbotini topdi.   

Shu bilan birga materiallar qarshiligi haqidagi fan rivojlanishiga va 

uning amaliy masalalarini yechishga quyidagi olimlar o‘zlarining katta 

hissalarini qo‘shdilar – D.I.Juravskiy, X.S.Golovin, P.F.Papkovich, 

I.G.Bubnov, B.G.Galerkin, S.P.Timoshenko, V.Z.Vlasov, N.B.Belyaev, 

A.A.Gvozdev, G.V.Kolosov, V.V.Bolotin, N.X.Arutunyan, 

M.A.Koltunov, L.A.Tolokonnikov,  N.I.Musxelishvili, A.A.Ilyushin, 

Yu.N.Rabotnov, X.A.Raxmatullin, S.R.Rjanitsin, Ye.I.Shemyakin 

 

M.T.O‘rozboev, V.Q.Qobulov, B.E.Novojilov V.V.Lure, 



V.V.Moskvitin, V.G.Zubchaninov, V.I.Feodosev, V.L.Biderman, 

I.G.Teregulov, B.E.Pobedrya, V.N.Nemirovskiy, I.E.Troyanovskiy, 

A.S.Kravchuk  va boshqalar. 

Odatda jismdagi deformatsiyalanish jarayoni inshoot ishlashiga 

sezilarli darajada ta’sir qilib, inshoot yaroqliligiga putur yetkazadi, ya’ni 

uning mustahkamligini, bikrligini yoki ustuvorligini buzishi mumkin. 

Inshootning bu qobiliyatlari to‘g‘risida gapirilganda asosan 

quyidagilar tushuniladi: 

mustahkamlik deganda – konstruksiya elementlarining qo‘yilgan 

tashqi kuchlar ta’siriga chidamliligi tushuniladi, 

bikrlik deganda – konstruksiya elementlarining tashqi kuchlar 

ta’sirida katta geometrik o‘zgarishlar hosil qilmaslik qobiliyati 

tushuniladi, 

ustuvorlik deganda – konstruksiya elementlarining tashqi kuchlar 

ta’sirida o‘zining avvalgi holatini yo‘qotmaslik qobiliyati tushuniladi. 

Odatda to‘g‘ri loyihalangan yoki to‘g‘ri ishlatilayotgan 

konstruksiyada deformatsiya buzilish darajasigacha yetmasdan 

to‘xtaydi, ya’ni jismda deformatsiyalanish jarayoni kechayotgan bir 




 

9

vaqtda deformatsiyalanishga qarshilik ko‘rsatish holati paydo bo‘ladi, 



jism «qarshilik ko‘rsatadi». «Qarshilik ko‘rsatish» kattaligi 

deformatsiyani o‘sishi bilan kuchayib boradi va shunday muvozanat 

holati yuz beradiki, bu holda deformatsiyalanish jarayoni to‘xtaydi. 

Tabiiyki, «Qarshilik ko‘rsatish» effekti turli jismlar uchun har xil 

bo‘lib, bir xil o‘lchamli yog‘och konstruksiyaning buzilishi metall 

konstruksiyaga nisbatan kamroq kuchlanishlarda ro‘y beradi. 

Konstruksiya materialining yaxlitligini saqlash shartlarini o‘rganish, 

«mustahkamlikka hisoblash» deb ataladi. Ba’zi konstruksiyalarda 

material mustahkamligidan tashqari yana deformatsiyaning talab 

qilingan miqdordan oshmaydigan qiymatlarini ta’minlash talab etiladi. 

Ushbu hisob «bikrlikka hisoblash» deb ataladi. 

 



 

10

 



 

 

 



 

I bob


Download 6,61 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   137




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish