M. M. Axmetjanov, sh sh. Olimov, S. S. Avezov. P e d a g o g I k mahorat

Bo‘lajak o‘qituvchi nutqini takomillashtirish.
O‘qituvchi nutqini 
takomillashtirishning quyidagi yo‘nalishlarini ko‘rsatib o‘tish mumkin:
- o‘z-o‘zini nazorat qilish;
- nutq madaniyatini rivojlantirish;
- nutqiy muloqotnint barcha holatlarida adabiy nutq qoidalarini
egallash uchun o‘ziga sharoit yaratish.
O‘z-o‘zini nazorat va ifodali nutq malakalarini rivojlantirish uchun o‘qituvchi 
o‘z nutqiy faoliyatini kuzatishi, u jonli, xilma xil, hissiy bo‘yoqlimi yoki bir xil 
monotonlimi, bilib borishi lozim.
Nutqni tayyorlash jarayonida o‘zingizcha quyidagi savollarga javob toping: 
tinglovchilarda qanday fikr uyg‘otmoqchisiz? Ularda qanday kayfiyat yaratmoqchisiz? 
Nutq mazmuni va sharoiti qanday intonatsiya va ritmni talab etadi? Bir necha bor 
nutqingizni qaytarib ko‘ring.
Nutqingizni badiiy adabiyotdagi lavhalarga o‘z taassurotlaringizni qo‘shgan 
holda qayta to‘ldiring. 
Kommunikativ nutqning muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun, o‘qituvchi o‘zida notiqlik 
san’atiga xos, kator maxsus qobiliyatlarni rivojlantirishi talab qilinadi:

---

202 
-ijtimoiy perseptiv qobiliyat; 
-ijtimoiy tasavvur qobiliyati; 
-o‘zini boshqara olish qobiliyati; 
-muloqotda o‘zining ruhiy holatini boshqara olish qobiliyati; 
-irodaviy ta’sir ko‘rsatish qobiliyati; 
-ishontira olish qobiliyati.
Nutq malakalari va ko‘nikmalarini muvaffaqiyatli egallash uchun sharoit 
yaratuvchi notiqning umumiy ruhiy, jismoniy xususiyatlarini rivojlantirish, bunda 
tasavvurni, obrazli xotira va fantaziya’ni rivojlantirish ko‘zda tutiladi. Bunday 
faoliyatda tovush, diapazon, tembr, diksiya, ritmika muhim rol o‘ynaydi. 
Tovush.
Ba’zi o‘qituvchilarga tovush tug‘ma qobiliyat sifatida berilgan, lekin bu 
ham mashq qilib turilmasa buziladi. O‘qituvchi o‘z tovushini kuchli, egiluvchan, 
emotsional ta’sirchan qila olishi mumkin. O‘qituvchi tovushining o‘ziga xosligi 
nimada?
Avvalo, tovushining balandligida hamda uning kuchli nutq apparati 
organlarining faolligiga bog‘liq.