Lim vazirligi samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov, I. I. Ayubov

O‘qitish vositalari: 
yozuv doskasi, turli plakatlar, taqdimot 
materiallari, tarqatma materiallar, videoproyektor. Ilmiy adabiyotlar: 
darslik, o‘quv qo‘llanma, statistik ma’lumotlar, uslubiy qo‘llanma va 
shu kabilar.
O‘qitish usullari: 
Talabalarni ma’ruza materiallari bilan 
tanishtirish, suhbat, mavzuni nazariy yoritish, savollarga javob be-
rish. O‘qitishning zamonaviy pedagogik texnologiyalarini qo‘llash: 
aqliy hujum, taqdimot, dialog, Internet yordamida mavzuni 
qo‘shimcha yoritish. 
 
1.Yuridik shaxs va ulardan undiriladigan soliqlar, yig‘imlar va 
soliqlarga tenglashtirilgan to‘lovlar 
 
Yuridik shaxs deb quyidagilar e’tirof etiladi:
O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlariga muvofiq 
tashkil etilgan, o‘z mulkida, xo‘jalik yuritishida yoki operativ bosh-
qaruvida alohida mol-mulkka ega bo‘lgan hamda o‘z majburiyatlari 
yuzasidan ushbu mol-mulk bilan javob beradigan, mustaqil balansiga 
yoki smetasiga ega bo‘lgan, o‘z nomidan mulkiy va shaxsiy 

---

271 
nomulkiy huquqlarga ega bo‘la oladigan hamda ularni amalga oshira 
oladigan, majburiyatlarni bajara oladigan, sudda da’vogar va 
javobgar bo‘la oladigan tashkilot; 
Chet davlatning qonun hujjatlariga muvofiq tashkil etilgan 
hamda O‘zbekiston Respublikasida fuqarolik huquq layoqatiga ega 
bo‘lgan xorijiy va (yoki) halqaro tashkilot. 
O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, chet davlatlar fuqarolari, 
shuningdek, fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar jismoniy shaxslar deb 
e’tirof etiladi. 
Yuridik shaxslar mustaqil balans yoki smetaga ega bo‘lishlari 
kerak. 
Foyda olishni o‘z faoliyatining asosiy maqsadi qilib olgan tijoratchi 
tashkilot) yoki foyda olishni ana shunday maqsad qilib olmagan tash-
kilot (tijoratchi bo‘lmagan tashkilot) yuridik shaxs bo‘lishi mumkin. 
Investitsiya fondining (pay fondining yoki jamoaviy investit-
siyalarni amalga oshirish boshqa shaklining) boshqaruvchi kompa-
niyasini O‘zbekiston Respublikasining soliq rezidenti deb e’tirof 
etish ushbu investitsiya fondini (pay fondinin yoki jamoaviy 
investitsiyalarni amalga oshirishning boshqa shaklini) O‘zbekiston 
Respublikasining soliq rezidenti deb e’tirof etish uchun asos 
bo‘lmaydi.
O‘zbekiston Respublikasining soliq rezidentlari bo‘lmagan 
yuridik shaxslar O‘zbekiston Respublikasining norezidentlari deb 
e’tirof etiladi.
Chet el yuridik shaxsi O‘zbekiston Respublikasining soliq 
rezidenti deb e’tirof etilmaydi. 
O‘zbekiston Respublikasining soliq rezidentlari deb e’tirof 
etiladigan yuridik va jismoniy shaxslar chet el yuridik shaxsni 
nazorat qiluvchi shaxslar hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasida doimiy muassasani tashkil etishga 
olib keluvchi tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirayotgan chet el 
yuridik shaxsi Soliq kodeksning 130-moddasida belgilangan tartibda 
soliq organida soliq to‘lovchi sifatida ro‘yxatdan o‘tishi shart. 
Tijoratchi tashkilot bo‘lgan yuridik shaxs xo‘jalik shirkati va 
jamiyati, ishlab chiqarish kooperativi, unitar korxona va qonunlarda 
nazarda tutilgan boshqacha shaklda tuzilishi mumkin.

---

272 
Tijoratchi tashkilot bo‘lmagan yuridik shaxs jamoat birlashmasi, 
ijtimoiy va mulkdor tomonidan moliyaviy ta’minlab turiladigan 
muassasa shaklida, shuningdek, qonunlarda nazarda tutilgan 
boshqacha shaklda tashkil etilishi mumkin. 
Tijoratchi bo‘lmagan tashkilot o‘zining ustavda belgilangan 
maqsadlariga mos keladigan doiralarda tadbirkorlik faoliyati bilan 
shug‘ullanishi mumkin. 
Yuridik shaxs o‘zining ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan 
faoliyati maqsadlariga muvofiq fuqarolik huquq layoqatiga ega 
bo‘ladi. 
Yuridik shaxsning huquq, layoqati u tuzilgan paytdan boshlab 
vujudga keladi va uni tugatish yakunlangan paytdan e’tiboran tuga- 
tiladi. 
Yuridik shaxsning maxsus huquq layoqati uning ustavi, nizomi 
yoki qonun hujjatlari bilan belgilanadi. 
Yuridik shaxs qonunda ro‘yxati belgilab qo‘yilgan ayrim faoliyat 
turlari bilan faqat maxsus ruxsatnoma (litsenziya) asosidagina shu- 
g‘ullanishi mumkin. 
Yuridik shaxsning huquqlari qonunda nazar tutilgan hollarda va 
tartibdagina cheklanishi mumkin. Yuridik shaxsning huquqlarini 
cheklash haqidagi qaror ustidan sudga shikoyat qilinishi mumkin. 
Yuridik shaxs o‘zining tashkiliy-huquqiy shaklini bildiradigan 
nomiga ega bo‘ladi. Tijoratchi bo‘lmagan tashkilotlar, unitar 
korxonalarning nomlari, qonunda nazarda tutilgan hollarda esa - 
boshqa tijoratchi tashkilotlarning ham nomlari yuridik shaxs 
faoliyatining xususiyatini ko‘rsatishi kerak. Yuridik shaxsning 
nomiga to‘la yoki qisqartirilgan rasmiy nomni (davlatning nomini) 
kiritishga, yuridik shaxs hujjatlarining rekvizitlariga yoki reklama 
materiallariga ana shunday nomni yoxud davlat ramzlari 
elementlarini qo‘shishga O‘zbekiston Respublikasi Hukumati 
belgilaydigan tartibda yo‘l qo‘yiladi. 
Yuridik shaxsning joylashgan yeri, agar qonunga muvofiq yuridik 
shaxsning ta’sis hujjatlarida boshqacha tartib belgilangan bo‘lmasa, u 
davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan joy bilan belgilanadi. Yuridik shaxs 
o‘zi bilan bo‘ladigan aloqa amalga oshiriladigan pochta manziliga 
ega bo‘lishi lozim hamda o‘zining pochta manzili o‘zgarganligi 

---

273 
to‘g‘risida vakolatli davlat organlarini xabardor etishi shart. Yuridik 
shaxsning nomi va joylashgan yeri (pochta manzili) uning ta’sis 
hujjatlarida ko‘rsatiladi. Tijoratchi tashkilot bo‘lgan yuridik shaxs 
o‘z firma nomiga ega bo‘lishi lozim. Yuridik shaxs o‘z firmasining 
nomidan mutloq foydalanish huquqiga egadir. 
Yuridik shaxslarni davlat byudjeti bilan o‘zaro moliyaviy 
munosabatlarini tashkil qilishda soliqlar alohida o‘ringa egadir. 
Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar vositasida yuridik 
shaxslarning 
daromadlari 
davlatning 
markazlashtirilgan 
pul 
fondlariga mobilizatsiya qilinadi.
Soliq majburiyatini bajarish bevosita soliq to‘lovchi tomonidan 
amalga oshiriladi. 
Yuridik shaxsning alohida bo‘linmalari bo‘yicha soliq majburiyati 
mazkur alohida bo‘linmalar tomonidan, agar ularga alohida 
mol-mulk ajratilgan bo‘lsa va ular mustaqil balansga ega bo‘lsa, 
mustaqil ravishda bajariladi. 
Soliq 
solinadigan 
mol-mulk 
ishonchli 
boshqaruvga 
topshirilganda boshqaruv muassasasi bo‘lgan soliq to‘lovchining 
soliq majburiyati, agar bu majburiyat unga boshqaruv muassasasi 
tomonidan yuklatilgan bo‘lsa, ishonchli boshqaruvchi tomonidan 
bajarilishi mumkin. 
O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksida belgilangan soliqlar 
va 
majburiy 
to‘lovlarning 
aksariyati 
yuridik 
shaxslardan 
undiriladigan soliqlar va majburiy to‘lovlarni tashkil etadi. Buni 
quyida ko‘rishimiz mumkin.
– qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS); 
– aksiz solig‘i 
– yuridik shakxslarning foyda solig‘i; 
–
jismoniy shaxslarning daromad solig‘i; 
– yer qa’ridan fordalanganlik uchun soliq; 
–
suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq; 
–
mol mulk solig‘i 
–
yer solig‘i; 
–
ijtimoiy soliq. 
Soliq tizimida mavjud bilvosita va bevosita soliqlarning 
aksariyati yuridik shaxslardan undiriladigan soliqlar hisoblanadi. 

---

274 
Shuningdek, Respublika byudjeti daromadlarini tashkil qiluvchi 
soliqlar bilan birga mahalliy byudjetlarning daromad manbai 
hisoblanuvchi soliqlarning asosiy qismi yuridik shaxslardan 
undiriladigan soliqlarni tashkil qiladi.
Amaldagi qonunchilikka muvofiq soliqqa tortishning alohida 
tartibi ko‘zda tutilgan yuridik shaxslar (savdo va umumiy ovqatlanish 
korxonalari va yagona yer solig‘ini to‘lashga o‘tgan qishloq xo‘jalik 
tovarlari ishlab chiqaruvchilari) bundan mustasno.