|
5. Yaratuvchilik (ishlab chiqarish) — eng ezgu amal
«Avesto» muallifi bo‘lgan buyuk olim Zardusht ruhoniylarga, ilm-
m a’rifatli kishilarga ko‘rsatma beradiki, odamlarga moddiy n e ’matlar
yaratish asoslarini (muqaddas ishlarni) o‘rgatsinlar. Zero moddiy olam
va butun jonli mavjudot yemak-ichmak bilan tirikdir. Kitobda: «Hech kim
xo'raksiz Ashah qonunlariga amal qilish qudratiga ega emas. Omoch
qudratiga ega emas. Farzandlar dunyoga keltirish qudratiga ega emas.
Moddiy olamda xalq qilingan har bir mavjudot yemak bilan tirikdir,
yem aksiz о ‘likdir2». Yemak uchun iste’m ol qiym atlarini, m oddiy
ne’matlarni ishlab chiqarmoq darkor. Asarda ta ’kidlanadiki, moddiy
n e ’m a tla rn in g y a ra tilish m anbayi yerdir. Y erni ish lash , u n in g
unumdorligini oshirish, tiriklikni abadiylashtirish esa g‘oyatulug‘ ibodatdir.
Bu ish Alloh oldidagi vazifadir. Ana shu vazifadan kelib chiqib, xitob
qilinadi: «Kimda-kim zaminni shudgor qilib, uni mehribonlik va parhezkorlik
1 Avesto, 12 )-bet
2 O 's h a asar, 115 —bet
21
bilan bir Ashavanga (Ashavan-to‘g ‘rilik, rostgoУИк, haqiqat, qonun, tartib
m a ’nosini beradi) topshirsa, Sipandormaz uni zamin q a ’riga, hasrat va
parishonlik olamiga, tubanlik va sho ‘rbaxtlik sarzaminiga, devlar makoni-
do ‘zax tubiga uloqtirib tashlamaydi' ».
«Avesto»da yaxshilik va yomonlik o ‘rtasidagi kurash, yaxshilikka,
ezgulikka erishish yo‘liari, odamlarning baxtli-saodatli yashashi vositalari
haqidagi umumbashariy g'oyalar ilgari surilgan. Asaming «Vandidod»
nomli ikkinchi qismida «qahraton sovuq» yomonlik, borliqni yo'qotuvchi
kuch sifatida ifodalanib, bu kuch kezi kelganda barcha jonli mavjudotni
badnom etishi ta ’kidlanadi. Bunday ofatni oldini olish Axura Mazda
tom onidan buyuk ilohiy siymolardan biri bo‘lgan Jamga yuklatiladi.
«Ey Jam, -deb xitob qilinadi, - har birining to ‘rt tom oni aspriys2
uzunligida bo'lgan var3, inshoot bino qil. Qo'ylar, tuyalar, odamlar,
itlar, parrandalar va kuydirguvchi qizil olov urug'larini u yerga olib bor.
So‘ngra, -sen, Ey, Jam! Odamlarning yashamog‘i uchun har birining
to ‘rt tom oni aspriys uzunligida bo‘lgan var bino qil. Sigirlar va qo'ylar
uchun har birining to ‘rt tomoni aspriys uzunligida bo'lgan var bino qil».
«... U yerda hamisha yam-yashil va hurram, hamisha yegulik qut-
barakali yaylovlar yaratgin... Uyerda■
keng va baland uylar qur4».
Keltirilgan satrlardan bilish mumkinki, «Avesto» insoniyat hayotining
abadiy ekanligi, biroq bu abadiy hayot doimo bo'lavermasligi, unga tajovuz
qilib turuvchi har xil yovuz kuchlar ham bo'Iishi, ularga qarshi mustahkam
zam in-ne’m atlar yaratish, uylar, inshootlar qurish, badaliga insonlar,
chorva hayvonlarini asrash va shu bilan hayotning davomiyligini saqlab
qolish mumkinligi tushuntiriladi.
Qurilgan varlarga (inshootlarga) «XushboУ о ‘simliklaming urug'larini
olib borish, yeryuzidagi eng yemishli, engyoqimli va xushbo У taomlaming
urug'larini olib borish», hayvonlar va odamlarning yo'q b o ‘lib ketmasligi
uchun «ulami juft-juft qilish» lozimligi ham uqtiriladi. Qizig ‘i shundaki,
insoniyat, hayvonot va tabiat olamini sog'lom va musaffoligi hayotning
abadiyligi garovi ekanligi haqidagi g ‘oya asaming markaziy о ‘mida turadi.
Aytiladiki, odamlar va hayvonlarga faqat «yoqimli va xushbo ‘y taomlar»
berilishi darkor.
1 Avesto, 115-bet
2 A spriys — u zu n lik o 'lchovi
3 V ar —od am lar va h a y v o n lam i so vuqdan saqlanuvchi yerosti inshooti
4 Avesto, 111 -bet
22
Axura Mazda Jamga ko‘rsatma berib «zinhor u yerga (varlarga) bukrilar,
pushtenzlar, g‘o ‘llar, duyasana, dayvak, kasvish, vizborish, so'yloq
tishli, pes, umurnan, Ahraman o ‘z dog'ini qoldirgan biror kimsani
kirita ko‘rm a‘» deydi.
Bizningcha, bundan shunday xulosa yasashimiz mumkin: insoniyat
hayoti o ‘z-o‘zicha, stixiyali tarzda kechmasligi darkor, unga aralashmoq,
ya’ni hayotning musaffoligi uchun kurashmoq zarur. Jamiyatning barqaror
rivojlanib bormog‘i uchun odamlar ongli ravishda o ‘z bilimlari, kuchlari,
tajribalarini safarbar qilishlari kerak. Buning uchun ilm-fan yutuqlarini
ijtimoiy-iqtisodiy turmush musaffoligi va ravnaqi yo‘lida tatbiq etish lozim.
«Avesto»ning insoniyat hayotini musafFolashtirish borasidagi g'oyalari
naqadar hayotbaxsh ekanligini bugungi sivilizatsiyalashgan dunyo anglab
yetmoqda. Hayotni saqlab qolish uchun odamlarga musaffo, toza, tabiiy
muhit bilan birga ekologik sof mahsulotlar ishlab chiqarish va iste’mol
qilish zaruriyati butun dunyo miq’yosida muammo sifatida kun tartibiga
qo‘yilayotgani bejiz emas. Zero, insoniyat hayotining davomiyligi ekologik
sof mahsulot ishlab-chiqarishni yer kurasining barcha mamlakatlarida amalda
yoiga qo‘yish lozim. Chunki, bugungi dunyoda xalqaro iqtisodiy va boshqa
munosabatlar shu qadar rivojlanib, mamlakatlar iqtisodiyoti integratsi-
yalashib bormoqdaki, dunyoning biror bir mamlakatidagi hayotni zahar-
lovchi n e’matlar boshqalarga yetib kelmasligiga kafolat deyarli yo‘q.
Demak, «Avesto»da bilim olish, dunyoviy va ilohiy bilimlami egallash
inson faoliyatining barcha jihatlari uchun g‘oyat muhim ekanligi uqtiriladi.
«Avesto»ning «ilmni shiddat bilan o ‘rganish» haqidagi g'oyasi
k e y in c h a lik , keng ta rg 'ib q ilin d i. B u n in g o q ib a tid a , b iznin g
Movarounnahrda, Markaziy Osiyoda ilm-fanning rivojiga ulkan hissa
qo'shgan, jahon fani beshigini tebratgan ulug‘ olimlar Forobiy, Ibn
Sino, Beruniy, Ulug‘bek, Navoiydek fan darg‘alari, Al-Buxoriy, At-
Termiziy, Moturudiy, Zamah-shariy kabi islom olimlari yetishib chiqishiga
sabab bo‘lgan bo‘Isa ajab emas.
«Avesto»da ilm olishga da’vat qilinishning m a’nosi shuki, ilm-ma’rifatli
kishining mehnat unumi yuqori bo'ladi, jamiyatda farovonlik bo‘lishiga
eng ko‘p hissa qo‘shilgan bo'ladi. Demak, ilm olish iqtisodiy faoliyat
samaradorligini oshirishga, yaratuvchanlik salohiyatini ko’tarishga xizmat
qilar ekan.
1 Aveslo, 111 -bet
23
Do'stlaringiz bilan baham: |
