|
Kurs ishining obekti. Bu sinfga kiruvchi oilalar o’zaro juda yaxshi bog’langan bo’lib, faqat bittasi shamol yordamida, qolganlari esa hashoratlar bilan, ba’zan qushlar yordamida changlanadi. Bular turli biologik xususiyatlarga ega bo’lib, har xil ko’rinishga ega. Asosan, qurg’oqchilikka moslashgan o’simliklar hisoblanadi. Bu sinfning deyarli barcha turlari hayotiy shakli ko’p yillik o’t o’simliklardir. Ular ko’pincha piyozboshli va yirik ildizpoyali bo’ladi. Ular orasida buta va daraxtsimon turlari juda kamchilikni hosil qiladi. Daraxtsimon vakillariga quyidagilarni ko’rsata olamiz: Dratsena, palma, yukka, bambuk va boshqalar. Gulqo’rg’oni to’g’ri, ba’zan zigomorf, bir xil rangli, ko’proq gultojsimon, 3 tadan 2 doira bo’lib joylashadi. Ba’zan gulqo’rg’on barglari 2-4-5 tadan ham bo’ladi. Changchilari 6 ta, ba’zan ichki doiradagisi rivojlanmaydi. Meva bargi deyarli har doim 3 ta, ular qo’shilib o’sib 3 uyali ustki tuguncha hosil qiladi. Mevasi chokidan chatnovchi ko’sakcha, ba’zan ho’l mevadir. Urug’i hamisha oqsilli va teskari urug’kurtakli bo’ladi.
ADABIYOTLAR SHARXI
Qadim zamonlardan beri insoniyat o’z tevarak atrofidagi tabiat bilan uyg’unlikda yashab kelgan. U tabiatni “Ona tabiat” deb atagan va unga ehtiyotkorona munosabatda bo’lgan. Vaqt o’tishi bilan sanoatning rivojlanishi, insoniyatning ehtiyojlari ortishi natijasida tabiat ne‟matlariga bo’lgan munosabat ham o’zgarib borgan. Natijada so’nggi asrlarda inson va tabiat orasidagi muvozanat buzilib, tabiatdagi ayrim hayvonot va o’simliklarning yo’qolib ketishi jadallashdi. Buning oldini olish maqsadida 1979 yilda O’zbekiston “Qizil kitob”i ta’sis etildi.O’zbekistonda yovvoyi holda o’sadigan o’simliklar soni qariyb 4 150 ga yetdi. Shulardan 577 tasi shifobaxsh xususiyatga ega. Bular orasida jumhuriyatimiz hududida ma’lum sharoitlardagina uchraydigan yer sharining boshqa floristik viloyatlarida o’smaydigan, fan olamida endem tur deb yuritiladigan 390 turi bo’lib, ular Respublikamizning bebaho milliy boyligi hisoblanadi.Kimyo fanining nihoyatda taraqqiy qilishi, ayniqsa yangi kimyoviy birikmalar, jumladan sintez qilish yo’li bilan olinayotgan tez va yaxshi ta’sir etuvchi dorilar ko’paygani bilan dorivor o’simliklar o’z qimmatini yo’qotgani
yo’q, aksincha ularga bo’lgan talab yildan yilga oshib bormoqda. Ilmiy tibbiyotda ishlatiladigan dorivor preparatlarning qariyb 50 foizi o’simliklardan ajratib olinadi yoki ulardan tayyorlanadi. Tabobatda katta ahamiyatga ega bo’lgan alkaloidlar, saponinlar, efir moylari va boshqa moddalar ham o’simliklardan olinadi, yana turli dorilar, preparatlar va vitaminlarga boy konsentratlar tayyorlanadi. Bundan tashqari o’simliklardan turli oshlovchi, bo’yoqbop va boshqa sanoat mahsulotlari olinadi. Respublika hukumati ba’zi bir yovvoyi o’simlik turlarini yig’ishni tartibga solish maqsadida o’simliklardan bir qancha turini O’zbekiston “Qizil Kitobi”ga
kiritishga qaror qildi. Afrika, Shimoliy Amyerikaning mo’tadil islimli zonalarida ko'p uchraydi, O'zbekistonda turkum, 165 turi bor.
Loladoshlarni xayotiy shakli asosan ko'p yillik o'tsimon o'simlik bo'lib ildizpoyali yoki piyozchali hisoblanadi. Oila vakillarini ko'pchiligi efemyeroidlar hisoblanadi. Barglari butun sirrali, yoki tishchali, lantsetsimon, to'g'ri parallel yoysimon tomirlangan. Piyozdoshlarni yer ustki guldor poyalari bargli va bargsiz strelkadan iborat bo'lishi mumkin. Agar guldor poya strelkadan iborat bo'lsa hamma barglar tup barg (rozetka) hosil kilib joylashadi.
Gullari ikki jinsli, aktinomorf, ko'pchiligi o'rtacha kattalikda yoki yirik bo'lib ko'zga tashlanadigan to'p gul hosil siladi yoki yakka bo'ladi. 20Bu oila bir necha kichik oilachalarga bo'linadi. Shulardan O'zbekistonda keng tarqalganii liliyadoshchalar kenja oilasi (Lilioidlae) bo'lib, bu oilachani tipik vakili tog' etaklarida keng tarqalgani. Grey lolasi (tulipa greigii) xisoblanadi. Grey lolasi Toshkent, Namangan, Hamarkand viloyatilarining tog' etaklarida keng tarqalgani.
Do'stlaringiz bilan baham: |
