Konstruktsion materiallar texnologiyasi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
Cho’yan ishlab chiqarish usullari. domna pechi 
Tabiiy birikmalardan metallni ajratib olib, uni ishlab, aniq zaruriy xususiyatli 
metall olish texnologik jarayoniga metallurgiya deb aytiladi. Mashinalarni, har xil 
qurilmalarni tayyorlashda sanoatda asosan texnik temir qotishmalaridan 

---

foydalaniladi. Shuning uchun rudalardan temirni ajratib olishni bilmoq kerak. Qora 
metallar (cho‘yan, po‘lat) asosan tog‘ jinslari-rudalarni pechlarda eritish yo‘li bilan 
olinadi. Rudalarni asosiy qismini temir tashkil qiladi. Temir tabiatda eng ko‘p 
tarqalgan element hisoblanib, yer qatlamini og‘irligini 4,7 % ini tashkil etadi. 
Ximiyaviy toza temir kumushsimon oq rangda bo‘lib, bolg‘alanuvchan 
yumshoq metalldir. Ma’lumki tabiatda sof temir kamdan kam uchraydi. Shuning 
uchun tabiiy sharoitda doim birikma shaklida uchraydi. Metallurgiyada Fe ni ajratib 
oladigan birikmalarni temir rudalari deb ataladi. Fe rudalarida temir oksidlari bilan 
birga kremniy oksidi SiO
2
, SaO, MgO va boshqalardan tashqari temir rudalarida S, 
R, mishyak va boshqalar uchraydi. 
Cho’yan ishlab chiqarish uchun tarkibida kamida 23-25% temiri bo‘lgan 
rudadan foydalaniladi. Rudani foydalanmaydigan qismini bekorchi jins tashkil etadi. 
Temir rudasida bekorchi jinslarni ko‘p hollarda qum, tuproq, ohak tashkil etadi. 
Keraksiz bekorchi jinsni tashkil etgan S, P va boshqalar birikmalar holida bo‘lib, bu 
aralashmalar rudani sifatini buzadi, yomonlashtiradi. Ba’zi rudalarda temirdan 
tashqari nikel, xrom, vannadiy kabi elementlar ham bo‘ladi. Bo’lar cho’yan tarkibiga 
o‘tib, uni xususiyatini yaxshilaydi. 
Cho‘yan olishda asosiy xom-ashyo bo‘lgan temir rudasi tarkibi bo‘yicha yer 
qatlamida 200 dan ortiq bo‘lib, ulardan sanoat ahamiyatiga ega bo‘lganlari 
quyidagilardir: