Konstruksiyalar

201. Temir-beton konstruksiyalarni loyihalaganda yuk ta’sir  
qilishining davomiyligi qanday hisobga olinadi?
Mustahkamlikka tekshirganda betonning hisobiy qarshili-
gi R
b
 (R
bt
) ish sharoiti koeffitsienti γ
b2
 ga ko‘paytiriladi. Agar 
doimiy, uzoq muddatli va qisqa muddatli yuklar ta’sir qilsa 
(uzoq davom etmaydigan deb ataluvchi qisqa muddatli sha-
mol yuki, kran yuki va transport yuklaridan tashqari) holda  
γ
b2
 = 0,9. Agar davom etmaydigan yuklar ta’sir qilsa, ularni 
o‘zaro qo‘shib, R
b
 (R
bt
)larni esa γ
b2
 = 1,1 ga ko‘paytiramiz. 
Masalan, bir qavatli karkas binolarda shamol va kranlarning 
yuki (ya’ni davom etmaydigan yuklar) ustunga ta’sir qiladi le-
kin ramaning rigellariga (balkalar, fermalar, arkalar) ta’sir qil-
maydi, shuning uchun rigellarni hisoblashda γ
b2
 = 0,9 qo‘lla-
niladi, ustuni esa ikki marta hisoblanadi: birinchisida to‘la yuk 
(F
II
), ta’siriga γ
b2
 = 1,1 bilan hisoblanadi va ikkinchi marta hi-
soblanganda kran va shamol yuklari chiqarib tashlanganda (F
I
) 
γ
b2
 = 0,9 bilan hisoblanadi. Agar N
I 
< 0,82N
II
 bo‘lsa, u hol-
da F
II
 yukka hisoblash bilan kifoyalansa bo‘ladi (bu yerdagi N 
istalgan zo‘riqish F
I
 va F
II
 lar ta’siriga hisoblangan eguvchi mo-
ment, ko‘ndalang yoki bo‘ylama kuch bo‘lishi mumkin).

---

149
Armaturaning siqilishga hisobiy qarshiligi R
sc
 bilan holat 
biroz boshqacharoq: yuk ta’sirining davomiyligi ko‘p bo‘lsa be-
tonning chegaraviy siqiluvchanligi σ
bu
 katta, po‘latning siqi-
lishdagi kuchlanishi ham yuqori bo‘ladi (33-savolga qaralsin). 
Shuning uchun agar hisoblashda beton uchun γ
b2
 = 0,9 qa-
bul qilingan bo‘lsa, u holda R
sc
 ning qiymatini 400 dan 500 
MPa ga oshirish mumkin (agar armaturaning klassi bunga im-
kon bersa). Konstruksiyani tashish va montaj qilish jarayonida-
gi mustahkamlikka tekshirganda, yuk (xususiy og‘irlik) qisqa 
vaqt ta’sir qiladi va γ
b2
 = 1,1 qabul qilinadi. Lekin R
sc
 ning qiy-
matini 30 MPa gacha kamaytiramiz chunki chegaraviy siqiluv-
chanlikning miqdori bu yerda juda kam (90-savolga qaralsin).
Yuk qancha uzoq vaqt ta’sir qilsa, betonning tobtashlash 
deformatsiyasi solqiligi va darzlarning ochilish eni ham shun-
cha katta bo‘ladi. Ushbu holat maxsus koeffitsientlar yorda mida 
hisobga olinadi. Shartli kritik kuch N
cr
 ni aniqlash uchun: si-
qiluvchi elementlarni hisoblashda ϕ
l
 koeffitsient bilan; egiluv-
chi elementlarning solqiligini aniqlashda ϕ
b
 va v koeffitsientlar 
bilan; darzlarning ochilish enini aniqlashda v koeffitsient bilan 
hisobga olinadi. Darzlarning ochilish enini aniqlashda ular dan 
tashqari ϕ
l
 koeffitsient qo‘llanilib, uzoq muddatli yuklarda be-
ton bilan armatura tishlashishi buzilishini hisobga oladi.