Konstruksiyalar

177. Solqiliklarni hisoblashning ma’nosi nima?
Egrilik 1/r ni aniqlab, qurilish mexanikasining formulalari-
dan foydalangan holda solqilik aniqlanadi: f = ϕ
m
l
2
(1/r), bu 
yerda, teng taqsimlangan yuk ta’sir qiluvchi erkin tiralgan bal-
ka uchun ϕ
m
 = 5/48, oraliqning o‘rtasida to‘plangan yuk ta’sir 
qilganda  ϕ
m 
= 1/12, balkaning chetki qismlariga to‘plangan 
momentlar ta’sir qilganda ϕ
m
 = 1/8 va hokazo.
178. Egrilik qanday aniqlanadi?
Agar cho‘ziluvchi zonada darzlar mavjud bo‘lmasa, tuzatish 
koeffitsientlarini kiritgan holda qurilish mexanikasining for-

---

132
mulalaridan foydalaniladi: 1/r = Mϕ
b2
 /(ϕ
b1
E
b
J
red
), bu yerda: 
ϕ
b1
= 0,85 qisqa muddatli (tez sodir bo‘ladigan) tobtashlash-
ni hisobga oladi, ϕ
b2
  ≥ 1 – doimiy va uzoq muddatli yuklar 
ta’siridagi tobtashlashning ta’siri. 
86-rasm.
Agar darzlar mavjud bo‘lsa, u holda vazifa murakkabla-
shadi: hatto ikkita yonma-yon darzlarning oralig‘idagi egrilik 
ham o‘zgaradi, cho‘ziluvchi armaturaning deformatsiyalari ε
s
 
va siqiluvchi betonning deformatsiyalari ε
b
 o‘zgarganligi mu-
nosabati bilan neytral o‘qning holati ham o‘zgaradi (86-rasm). 
Shuning uchun darzlar orasidagi egrilikning o‘rtacha qiymati-
ni aniqlashga to‘g‘ri keladi, ular armaturaning o‘rtacha defor-
matsiyasi ε
sm
, betonning o‘rtacha deformatsiyasi ε
bm
 va siqiluv-
chi zona balandligining o‘rtacha qiymati x
m
 bilan ifodalanadi. 
Uchburchaklar o‘xshashligidan (86-rasm): ∆s/r = ∆l
b
/x
m
 = ∆l
s
/
(h
o
 – x
m
) = (∆l
b
 + ∆l
s
)/h
o
 yoki 1/r = (ε
sm
 +ε
bm
)/h
o
. Darz 
hosil bo‘lgan kesimlardagi kuchlanish va deformatsiyaga nis-
batan o‘rtacha deformatsiyalar ε
sm
 = Ψ
s
ε
s
 =Ψ
s
σ
s
/E
s
; ε
bm
= Ψ
b
ε
b
= 
= Ψ
b
σ
b
/(vE
b
), u holda 1/r = σ
s
Ψ
s
 /(E
s
h
o
)+σ
b
Ψ
b
 /(vE
b
h
o
). Siqi-
luvchi zonadagi to‘g‘ri burchakli epyurani hisobga olsak: σ
s
 = 
=M/(A
s
z); σ
b
 = M/(A
b
z). Egrilikning yakuniy formulasi quyi-

---

133
dagicha ko‘rinishda bo‘ladi 
I
r
M
h z E
vE A
h E A
s
s
s
b
b b
s
s s
=
⋅
+





 ±
0
0
Ψ
Ψ
Ψ
A
N
,
 
bu 
yerda: M – cho‘ziluv chi armaturaning og‘irlik markaziga nis-
batan barcha kuchlarning momenti (shuningdek, siquvchi kuch 
R ni ham); A
b
 – siqiluvchi zona yuzasi (to‘g‘ri burchakli ke-
sim uchun A
b
=bxm). So‘nggi qo‘shiluvchi (+) bo‘ylama cho‘zi-
luvchi yoki siqiluvchi (–) kuch N (shuningdek, siquvchi kuch 
R) mavjudligini hisobga oladi. Koeffitsientlar esa quyidagilarni 
hisobga oladi: Ψ
s
 – darzlar oralig‘idagi armatura ishini, Ψ
b
 – 
darzlar oralig‘idagi siqiluvchi beton deformatsiyasining note-
kisligini, v – yukning uzoq muddatliligiga qarab, betonning 
noelastik deformatsiyalarini. Koeffitsientlarning son qiymatlari 
loyihalash me’yorlari asosida aniqlanadi.