Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muxammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

F o y d a l a n u v c h i l a r  
T a r m o q   t e x n o l o g i y a l a r i  
R e s u r s l a r  
(
hisoblash, xotira, axborot,  
tarmoq  resurslari)
 

---

11 
 
erishish sharti bog‘lovchi DT adaptivligini ta’minlovchi turli uslublar mavjudligini 
talab qiladi. 
Taqsimlangan  tizimlar  tarkibidagi  ma’lumot  qayta  ishlash  (yoki  kom-
pyuter) vositalari tarmoq apparat-dastur jihozlari yordamida o‘zaro bog‘lanadilar. 
Ko‘pchilik umumiy foydalanish tarmoqlari ierarxik tuzilish asosida quriladi. 
Ma’lumot uzatish tarmog‘ining ierarxik tuzilishdagi afzalligi axborot almashuvida 
xar  xil  ierarxik  satxlarga  xizmat  ko‘rsatishdir.  Tuzilishlardan  qaysi  birini  tanlash 
foydalanuvchi talabi, yuklama xajmi va boshqa faktlarga bog‘liq.  
Ierarxik  sath  tarmoq  va  noierarxik  tarmog‘i  pastki  satxlari  “Yulduzsimon”, 
“Xalqasimon”,  “Shinasimon”,  “Daraxtsimon”  lar  ko‘proq  tarqalgan  tuzilishlar 
xisoblanadi.  
Ierarxiya  tarmog‘i  yuqori  satxlarida  ishonchlilikning  yetarlicha  yuqori 
ko‘rsatkichlarini  ta’minlash  zaruriyatida  “To‘liq  bog‘lanishli”  yoki      “K  - 
bog‘lanishli”  tuzilishlari  ishlatiladi.  Yuqori  ishonchlilik  bo‘yicha  “Almazsimon” 
tuzilishi  ma’lumot  uzatish  tarmoqlarida  xarakatdagi  ob’ektlarni  qurilishida 
qo‘llaniladi. 
Daraxtsimon  topologiya  lokal  kompyuter  tarmoqlari,  qishloq  xududlari 
telefon tarmoqlari, abonent kirish tarmoqlarida qo‘llaniladi. 
«Xalqa»  topologiyasi    xar  bir  punktga  faqat  ikkita  aloqa  vositasi 
birlashtirilgan  tarmoqni  tavsiflaydi.  Xalqa  topologiyasi  optik  kabel  yordamida 
lokal  kompyuter  tarmoqlar,  transport  tarmoqlar  va  abonent  kirish  tarmoqlarida 
keng  qo‘llaniladi.  Ikki  qavat  xalqa  oraliq  punktlar  o‘rtasida  fizikaviy  ulanishni 
juftliklari  bilan  tashkil  qilinadi,  bunda  axborot  oqimi  ikki  yo‘nalishda 
yo‘naltiriladi, ulardan biri asosiy, boshqasi esa – zaxira bo‘ladi. 
   To‘liq aloqali topologiya  “har biri - har biri bilan” tamoyiliga asoslanadi, 
bunda punktlar o‘rtasida fizikaviy va mantiqiy ulanish ta’minlanadi.   Xar bir juft 
punktlar o‘rtasidagi mustaqil yo‘llar soni  h -1 
ga teng (h – punktlar soni), shuning uchun mantiqiy qatlamda aylanma yo‘llarning 
ko‘proq  soni  mavjud,  bu  esa  aloqani,  ayniqsa,  aylanma  yo‘nalishlarda  signallar 
tarqalishini  alternativ  muxitlarini  ishlatishda  (masalan,  optik  tola,  radiorele 

---

12 
 
liniyalarda)  aloqani  maksimal  ishonchliligini  beradi.  Bu  topologiya  xududli 
tarmoqlar  segmentlari  uchun  xosdir.  Topologiya  yuqori  darajadagi  ishonchlilikni 
ta’minlaydi,  ammo  uni  yaratish  katta  mablag‘ni  talab  qiladi  (1.2a-rasm).  Shu 
sababli,  amaliyotda  asosan  K  –  bog‘langan  topologik  struktura  ishlatiladi  (1.2b-
rasm). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
a)                                                                                  b)  
1.2 – rasm. Tarmoq vositalarini o‘zaro bog‘lanish sxemasi. 
 
Dislokatsiyalangna kompyuter vositalarining o‘zaro muloqotlari yetti sathli 
protokollar asosida tuzilgan dasturiy ta’minot yordamida amalga oshiriladi.  
Tarmoqda ma’lumot uzatish jarayonlari marshrutizatorlar asosida bajariladi. 
Ularda asosan  ikkita masala yechiladi:  
1. Ma’lumotni  uzatish  (forwarding)  –  paketni  kirish  portidan  chiqish 
portigacha harakat qilishini ta’minlash; 
2. Paketular  uzatilishini  boshqarish  –  marshrutizatorni  joriy  holatiga 
asoslanib, paketni qayta ishlash, uni qaysi marshrutga yo‘naltirish bo‘yicha qaror 
qabul qilish.