|
ЎСМИРЛАР
Ўн икки йилдан ўн беш ёшгача бўлган даврда боланинг танаси жуда кўп
миқдордаги гормонларни чиқара бошлайди ва унинг мияси янги режимга ўтади.
Табиат биздан талаб қилганидек, бу учрашиш даврининг бошланиши. Африкадаги
кўплаб қабилалар учун бу ёш -оила қуриш ёши. Жинсий энергиянинг босими катта
бўлгани учун, бола жуда ҳаяжонли бўлиб қолади. Бу давр у учун ва ота-оналар
учун қийин кечади
239
Бизнинг миямиз дастлаб омон қолиш учун дастурлаштирилганлиги сабабли,
кичкина бола ўз севгиси ва назокати билан онасига боғланиб қолади, лекин у ўсиб
улғайган ва гормонлар ишлаб чиқариш даврига кирганда, унинг феъл-атвори
кескин ўзгаради. Болада жинсий онг уйғонади. Танадаги гормонал ўзгаришлар
бошланганда, ибтидоий инстинктлар онгдан устун туради. Табиат ундан талаб
қиладиган нарсага бўйсунган пайт, бу инсон ҳаётининг вақти. Она ва бола
ўртасидаги алоқа сусаяди. Ота-оналар ва болалар ўртасида мутлақо бошқача
муносабатлар ўрнатилади. Баъзи ҳолларда, ота-оналар ва ўсмир болалар дўст
бўлиб қолишади, бошқа ҳолларда улар тобора узоқлашиб борадилар. Барча
ёшларини ота-оналари билан эмас, балки дўстлари билан ўтказиш истаги бу ёш
учун табиийдир, чунки бола буни истайди
Кейинчалик ривожланиш жараёнида қарама-қарши жинсни жалб қиладиган
ўсмирлар организмида феромонлар ишлаб чиқарила бошлайди. Қарама-қарши
жинслар болада адоватни қўзғатган ва қизлар ўғил болалар билан учрашмаслик
учун ҳар томонлама ҳаракат қилган кунлар ўтди ва тўсатдан ўғил болалар
қизларни кўришни бошладилар, қизлар эса уларнинг мавжудлигига эътироз
билдирмай қўйишди. Ушбу этапда иккаласининг танаси миянинг мантиқий
қобилиятига қараганда тезроқ ривожланади. Жинсий қизиқиш ўсмирларнинг
хатти-ҳаракатларига сезиларли даражада таъсир қила бошлайди .
Агар ўсмирда серотонин ва норепинефрин даражаси мутаносиб бўлмаса, у
маник-депрессив табиатдаги бузилишларни ривожланиши мумкин. Депрессиянинг
оғир шакллари (яшашни давом эттириш истаги йўқлиги) серотонин ва
норепинефрин номутаносиблигининг аломатларидан биридир. Бошқа аломатлар -
бу асабийлашиш, ғазабланиш ва ҳиссиётларни ушлаб туролмаслик. Гормонал
мувозанатни
нормаллаштириш,
Тета-даволаш
усулига
ўсмирнинг
овқатланишини ўзгартиришга ёрдам беради.
Жамиятимизда оқсил миқдори юқори ва углеводлари кам бўлган рационга
аҳамият берилганлиги сабабли, одамлар гормонал мувозанат учун зарур бўлган
жуда кўп ёғли кислоталардан (липидлардан) воз кечишади. Яхши овқатланиш
жуда муҳимдир. Аммо -
ўспирин соғлом овқатланиш бўйича ҳар қандай
маслаҳатларга риоя қилиш жуда қийин. Мия ривожланишининг ушбу босқичида,
ўспиринлар аллақачон ҳамма нарсани ва ҳамма нарсани биламан деб ўйлашади.
Уларнинг мияси ҳали тўлиқ ривожланишга эриша олмаган ва ўспиринларнинг
аксарияти ўз ҳаракатларининг оқибатларини тўлиқ англай олмайдилар; улар
ўйламасдан ҳаракат қилишади .
Бу даврда ўспириннинг танаси жуда тез ривожланади, унинг танасида турли хил
жараёнлар содир бўлади ва унга мутаносиб бўлиш жуда қийин. Кўпгина
ота-оналар менинг олдимга келиб, болалари қандайдир тарзда ўзига ўхшамайди,
дейишади. Бу ота-оналар шунчаки нима қилишлари кераклигини билишмайди ва
ўз фарзандларига нисбатан тўғри қарор қабул қила олмайдилар, болаларнинг
ўзлари эса шунчаки оқилона ҳаракат қила олмайдилар. Агар ўзингизни бу ёшда
эсласангиз, сиз болаларингизга жуда ҳамдард бўласиз .
240
Айнан шу ёш, мен ота-оналарни болаларининг интуитив ҳаракатларига эргашишга
ундаган пайтим. Уларнинг аксарияти, айниқса Янги аср болалари, жуда ёшлигида
жуда яхши ривожланган сезги бор. Улар қўриқчи фаришталарни ва руҳларни кўра
олишади. Улар ўсиб улғайган сайин, идроклари кенгайиб, борган сари кўпроқ
руҳий тажрибаларни бошдан кечирмоқда .
Ушбу тажрибалардан бири улар ва турли руҳлар, шу жумладан йўқолган
руҳлар ўртасида дўстона муносабатларнинг пайдо бўлиши. Бу руҳлар баъзан
болаларнинг онгини эгаллаб олишади ва улар керак бўлмаган нарсаларни қилишни
бошлайдилар. Улғайган сари интуитив равишда, бу уларга махсус куч беради, деб
ўйлашлари мумкин. Шундай қилиб, руҳлар ўспиринларни нотўғри йўлга
йўналтиради ва уларнинг кучини олади. Буни тушуниш учун болалар шунчаки
уларга куч беришади. Шунинг учун болалар баъзан турли мазҳабларга кирадилар .
Ушбу ёшдаги болалар учун қадимий динларга қизиқиш ва ҳар хил метафизик
тушунчаларга қизиқиш табиийдир. Мен ота-оналарни учратдим, уларнинг
фарзандлари ғалати диний таълимотларни ёқтиришларидан қўрқиб кетдим.
Аслида, ташвишланадиган ҳеч нарса йўқ. Аммо ота-оналар болаларни кучларини
ҳеч кимга, айниқса ёвуз руҳларга бермаслик учун огоҳлантириши керак .
Яратувчи - бу ҳақиқий куч. Агар сизнинг фарзандларингиз ҳали ҳам руҳлар
билан алоқа қилсалар, улар Яратувчига мурожаат қилиб, улардан олинган барча
маълумотларни текширишлари керак - фақат шу тарзда улар ўзларини ҳимоя
қилишлари мумкин .
Сиз болаларни сезги қобилиятидан оқилона фойдаланишга ўргатишингиз керак,
шунда улар бундай эрта ёшда шунчаки кучларидан воз кечишга мойил бўлмайди.
Кўпгина болалар дунёга шунчалик очиқки, улар осонгина қурбон бўлишади.
Фарзандларингизни ўзингизни ҳимоя қилишда ҳеч қандай ёмон нарса йўқлигини
ва "йўқ" деб айтишнинг ёмон жойи йўқлигини билишлари учун уларни дастурлаш
жуда муҳимдир. Сиз буни болаларга жуда ёшлигиданоқ бошлашингиз керак ва
кейин ўспиринлик даврида айтилганларнинг муҳимлигини вақти-вақти билан
таъкидлаб туринг
Ота-оналар фарзандлари учун қила оладиган энг муҳим нарсалардан бири бу
уларга шаҳвоний истакларида уятли нарса йўқлигини тушунтиришдир. Шу билан
бирга, болаларга жинсий муносабатлар катта масъулият эканлигини ва ҳар сафар
жинсий алоқа пайтида одамлар ўзларининг бир қисмини беришларини айтиб
бериш жуда муҳимдир
Шу билан бир вақтда, болалар тўсатдан улар ота-оналарининг айтганларига қулоқ
солмасликлари кераклигини англайдилар ва шу билан уларнинг ривожланишида
янги босқич бошланади. Ҳозирги пайтда бу баъзи кичик жонлар ўзлари бирон
нарса қилишни бошлашга қарор қилишмоқда. Бу содир бўлганда, ота-оналар
241
ўзларини йўқотган каби ҳис қилмасликлари жуда муҳимдир, улар ҳали ҳам боласи
учун жавобгар ва бу ҳуқуқдан воз кечмасликлари керак - жавобгар бўлиш.
Ҳар бир бола ўзгача ва ҳар бир бола ўзига хос шароитда ўсади. Мен
ҳаётларининг ночор шароитларини ўз фойдаларига айлантирадиган болаларни
кўрдим ва яхши шароитлардан фойдаланган болаларни катта фойда келтирган
ҳолда кўрдим. Ишончим комилки, болаларни ҳали ҳам ёшлигида онгини ишга
солишга ва фаол бўлишга мажбурласангиз, улар катта бўлган сари сиз кўрсатган
йўналиш бўйича юриш эҳтимоли шунчалик юқори бўлади. Уларнинг мусиқа ёки
спорт билан шуғулланишларига ёки вақтларини талаб қиладиган бошқа нарсаларга
жалб қилинишига ишонч ҳосил қилишга ҳаракат қилинг. Бу уларнинг миясининг
ривожланишига ёрдам беради ва улар кейинги ҳаётда улар учун фойдали бўлган
кўплаб кўникмаларни эгаллайдилар .
Do'stlaringiz bilan baham: |
