|
Yivning xususiyatlari
3 dan 25 mm gacha bo'lgan payvandlangan materialning kichik qalinligi uchun odatda bir tomonlama V-truba ishlatiladi. Bevel ikkala uchida yoki ularning birida bajarilishi mumkin. Metallni qalinligi 12-60 mm bo'lgan ikki tomonlama X shaklidagi yiv bilan payvandlash tavsiya etiladi. X, V shaklidagi tortishish paytida α burchagi 60º ni tashkil qiladi, agar egri chiziq faqat bir chetida bajarilsa, u holda a qiymati 50º bo'ladi. 20-60 mm qalinlik uchun, U shaklidagi truba bilan biriktirilgan metallni iste'mol qilish eng tejamkor bo'ladi. Bevel ham birma-bir yoki ikkala uchida ham amalga oshirilishi mumkin. To'mtoqlik 1-2 mm, bo'shliq esa 2 mm bo'ladi. Katta metall qalinligi (60 mm dan oshiq) uchun eng samarali usul yivli groov bo'ladi. Ushbu protsedura payvand chok uchun.
Payvandlash rejimi va uni rostlash prinsiplari
Qattiq materiallar (metall, keramika, shisha, va boshqalar)ni ajralmas qilib biriktirish usuli. P.ning 60 dan ortiq usuli bor.
Metallarni P. qadimdan maʼlum. 1882 yilgacha bosim ostida P.ning temirchilik usulidan foydalanilgan. Rus ixtirochisi N. N. Benardos birinchi marta metallarni koʻmir elektroddan foydalanib P. (elektr yoy) usulini topgan, rus muhandisi N. G. Slavyanov buni takomillashtirib, koʻmir elektrod oʻrniga metall elektrod ishlatgan. Atsetilen topilganidan keyin fransuz metallurgi E. Fushe gaz payvandni, amerikalik olim J. Tomson qarshilikli uchma-uch P. (1837), keyinchalik N. N. Benardos nuqtaviy kontakt P. usulini ixtiro qildi, akad. Ye. O. Paton (1940) rahbarligida elektr shlakli P. usuli ishlab chiqildi.
P.ning bosim ostida va eritib P. usullari bor. Bosim ostida P.da metall plastik holatga keltirib biriktiriladi; biriktiriladigan joyga tashki kuch taʼsir ettiriladi. Bunday P. mexanik, kimyoviy-mexanik va elektr-mexanik usullarga boʻlinadi. Kontakt payvand, nuqtaviy P. usullari ham bor.
Eritib P.da biror issiqlik manbai taʼsirida buyumning payvandlanadigan joylari va payvand chiviq (agar u ishlatilsa) suyuqlanish holatiga keltiriladi. Bu usulning kimyoviy, elektrkimyovii va elektr yoy usullari bor. Kimyoviy usul gaz va termit xillarga boʻlinadi. P. vaqtida sodir boʻladigan oksidlanish reaksiyasi chok metallarning tarkibiy elementlarini kuydiradi, natijada metallning kimyoviy tarkibi oʻzgaradi va payvand birikmaning mexanik xossalari pasayadi. Shuning uchun P. texnikasida eritib yopishtiriladigan metalldagi foydali aralashmalarni kuyishdan, unga azot va kislorod kirishidan saqlaydigan payvand birikmalardan foydalaniladi. Mas, gaz payvandda buyumlarning payvandlanish xususiyatini yaxshilaydigan va ularni atrofdagi muhit taʼsiridan saklaydigan flyus yoki maxsus qoplamalardan foydalaniladi va gaz himoya usullari qoʻllaniladi. Termit usulda detallarning biriktiriladigan sirtini suyuqlantirib, termit metall bilan yaxlit quyma chok hosil qilinadi.
Elektrkimyoviy usulda P. zonasi (buyum bilan elektrod orasida yonadigan yey) vodorod bilan, baʼzan, vodorod va uglerod oksidi aralashmasi bilan yoki azot va vodorod aralashmasi bilan oʻraladi, natijada eritib yopishtiriladigan metall atrofdagi muhitning kimyoviy taʼsiridan saqlanadi. P. zonasini argon, geliy yoki karbonat angidrid gazi bilan himoya qilish usuli keng qoʻllaniladi. Elektr yey bilan P.da buyumlarning payvandlanadigan joylari elektr yoyi bilan eritib biriktiriladi. Bu usul eruvchan elektrodli va erimaydigan elektrodli xillarga boʻlinadi. Bunday P. qoʻlda va avtomatik tarzda bajariladi. Yuqori chastotali tok va elektron nur yordamida P. usullari ham bor. Suv ostida P. (mas, kemalarning tagini tuzatish), kosmosda P. (mas, kosmik styalarni kosmosda montaj qilish) usullari rivojlangan, yuqori vakuum va vaznsizlik sharoitida turli metallarni P. usullari ham keng qoʻllanilmoqda. Lazer nurlari yordamida P. usullari takomillashtirilmoqda.
Qarshilik bilan payvandlash texnologiyasi u orqali oqayotgan elektr tokining metalliga issiqlik ta'siriga asoslangan. Bu vaqtda chiqarilgan issiqlik miqdori Joule-Lenz qonuni bilan belgilanadi va materialning elektr o'tkazuvchanligiga bog'liq (u qanchalik kam bo'lsa, shuncha ko'p isitiladi). Nuqtali ulanishda ikkita elektrodda kuchlanish qo'llaniladi, ular orasida payvandlanadigan qismlar joylashadi. Elektrodlar ulanadigan mahsulotlar bilan aloqa qilish nuqtasida eng kam qarshilikni ta'minlash maqsadida yuqori elektr o'tkazuvchanlikka ega materiallardan tayyorlanadi.
Shu bilan birga, qismlar orasidagi aloqa maydoni past elektr o'tkazuvchanligiga ega ( katta qarshilik). Shu sababli, elektrodlar va uning qismlari orqali o'tadigan tok, mahsulotlarning kesishgan joyida yuqori haroratli tez isitishni hosil qiladi. Bu sohadagi materialning erishi payvandlash joylarining quyma yadrolari shakllanishiga olib keladi. Ularning diametri odatda 4-12 mm. Ulanishning mustahkamligi payvandlash tokining kuchi va vaqti, elektrodlar va detallar yuzasi xossalari va siqilish kuchi bilan aniqlanadigan bu nuqtalarning kattaligiga ham, tuzilishiga ham bog'liq.
Bunday kasb bor - payvandchi.
Kundalik hayot qahramonlari - oddiy payvandchilar,
Va qahramonlarning qo'llari oltin!
Bugungi kunda ularning ishi bilan kim tanish emas?
Ularning elkasida butun shahar, har bir uy!
Bir zumda pishiring, yarating, ta'mirlang - kamon olovi bilan porlab turing.
Korxonada, uyda va hamma joyda
Siz hech qanday payvandchisiz qilolmaysiz!
Do'stlaringiz bilan baham: |
