Кафедраси «электротехника ва электроника»

Назорат саволлари:

1. 
   Электр занжирларининг асосий элементлари санаб беринг?
   
2. 
   Истеъмолчиларнинг кетма-кет ва параллел уланишини шархлаб беринг?
   
3. 
   Ом қонунларини тушунтиринг?
   
4. 
   Крихгоф қонунларини тушунтириг?
   
5. 
   Тугун теганда нимани тушунасиз ва мисоллар келтиринг?
   
6. 
   Истеъмолчининг қаршилиги нималарга боғлиқ?
   
7. 
   Истеъмолчи қаршилигини температурага боғлиқлигини тушунтиринг?
   
8. 
   Ўзгармас ток занжирларини ҳисоблаш усулларини санаб беринг?
   
9. 
   Занжирнинг қувватини аниқлашни тушунтиринг?
   
10. 
    Мавзу бўйича хулоса чиқаринг.
    

№2 - АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ

МАВЗУ: Бир фазали ўзгарувчан ток электр занжирларини ҳисоблаш
Машғулот мақсади.
Ўзгарувчан ток тўғрисида тушунчалар ва истемалчилари турлари занжирнинг актив, реактив ва тула қувватлари билан танишиш, хисобланган қийматлар асосида вектор диаграммалар куришни ўрганиш.
Вақт бўйича қийматлари ва йўналиши ўзгарадиган ток ўзгарувчан ток дейилади. Техникада синус қонуни бўйича ўзгарадиган токлардан фойдаланилади. Синусоидал ўзгарувчан токнинг қийматлари ва йўналиши давр деб аталувчи бир хил вақт оралиқларда такрорланади.


1-расм Синусоидал ЭЮК графиги

1. 
   Ўзгарувчан токнинг битта тўлиқ тебраниш вақти давр дейилади (Т).
   
2. 
   Бир секунддаги даврлар сони частота дейилади (f).
   
3. 
   Ўзгарувчан токнинг ихтиёрий пайтдаги қиймати, оний (i₁) қиймати дейилади.
   
4. 
   Ўзгарувчан токнинг ярим давр давомидаги энг катта қиймати унинг амплитудаси ёки максимал қиймати дейилади.
   

1-масала. Ҳаво кемаларида ишлатиладиган ўзгарувчан токнинг частотаси 200 Гц. Даврини аниқланг.
Ечиш:

2-масала. Ўзгарувчан токнинг бўрчак частотаси ω=3140 сек^-1. Шу токнинг частота ва даврини аниқланг.
Ечиш:


Ўзгарувчан ток занжирида қуйидаги асосий истеъмолчилар мавжуд:

Актив қаршиликга эга бўлган истеъмолчилар бундай истеъмолчиларда кучланиш билан ток бир хил ўзгаради.

Реактив қаршиликга эга бўлган истеъмолчилар, бундай истеъмолчиларнинг қаршилиги ток частотасига боғлиқ бўлиб улар қўйидагича
индуктив қаршилик Ом.
сиғим қаршилик Ом.
Занжирнинг тўла қаршилиги Ом.
3-масала. R=4 Ом, L=6.37 мГ, С=159 мкФ бўлган электр занжири (2-расм) частотаси f=200 Гц ва кучланиши U=120 В ли синусоидал ток генераторидан таъминланади. Занжирлардаги ток, занжир қисмларидаги ток ва кучланиш орасидаги фаза силжиши, хамма қисмларнинг кучланиши ва қуввати, шунингдек занжирнинг актив, реактив ва тўла қуввати хисоблансин.
Ечиш:
R, L ва С элементлари кетма-кет уланган электр схема

Қаршиликларни ва фазалар силжишини ҳисоблаш. Кўрилётган занжир актив қаршилик билан бирга реактив қаршиликларнинг иккала турига хам эга. Булар:

Индуктив Ом.

ва сиғим Ом.
Занжирнинг реактив қаршилиги Ом.
Занжирнинг тўла қаршилиги Ом.
Фаза силжиши ёки
Занжирга берилган ток кучини ҳисоблаш. А.
Қисмлардаги кучланиш пасайишлари
В.,
В.
В.
Занжирнинг қувватини ҳисоблаш.
Актив қувват вт.
Реактив қувват вар.
Занжирнинг тўла қуввати. ВА.

Занжирнинг вектор диаграммасини қўриш.

Текшириш. В.