Joba: Kirisiw. I. Bap. Organik reagentler haqqinda uluwma tùsinik

Tema; Analitik ximiyada organik reagentlerdiň qollaniliwi
Joba:
Kirisiw.
I.Bap. Organik reagentler haqqinda uluwma tùsinik.
1.1. Organik reagentlardiñ analitik analizde qollaniliwi
1.2. Organik reagentlardiñ indikatorliq qasiyetleri
1.3. Alinğan natiyjeler hám olardiñ analizi.
II.Bap. Organik reagentlardiñ abzalliği hàm isletiletuğin tarawlar.
2.1. Titrimetrik analiz usullarinda organik kompanentlerdi ko‘rsatgishleri ushin paydalaniw.
2.2. Ximiyaliq analizde organik reagentler
Juwmaqlaw
Paydalanilğan adebiyatlar


Kirisiw
Ózbekstan Respublika Prezidenti Sh. M. Mirziyoyev tálimdi rawajlandırıw, jetkinshekke jáhán ulgilerine uyqas bilim, iqtidor hám kónlikpeler beriw, olardı ana -watanǵa, milliy ǵárezsizlik ideyalarına sadıqlıq ruwxında tárbiyalaw boyınsha kórsetip atırǵan turaqlı ǵamqorlıǵı sebepli tálim-tárbiya jumıslarınıń búgingi túsi tupten ózgerdi. Ol ǵárezsizlikke erisip, rawajlanıw jolınan ózine isenimli baratırǵan mámleketimiz ruhini, ideyaları hám umtılısların ózinde sáwlelendirgen tálim sistemasına aylanıp atır. Eń tiykarǵısı, mámleketimizde tálimdiń ele jáhán ámeliyatında kem ushraytuǵın ayrıqsha milliy modeli jaratıldı. Tálim hám tárbiya, ilim, den sawlıqtı saqlaw, mádeniyat hám kórkem óner, sporttı rawajlandırıw máseleleri, jaslarımızdıń tereń bilimge ıyelewi, shet tillerin hám zamanagóy informacion-kommunikaciya texnologiyaların puqta iyelewin támiyinlew turaqlı ústin turatuǵın wazıypamız bolıp qaladı. Jámiyetimizde korrupciya, túrli jınayatlardı júz etiw hám basqa huqıqbuzarlik jaǵdaylarına qarsı gúresiw, olarǵa jol qoymaw, jınayatqa ja'zo álbette anıq ekeni tuwrısındaǵı nızam talapların ámelde támiyinlew boyınsha qatań sharalar kóriwimiz zárúr. Sol maqsette húkimettiń, tiyisli ministrlik hám keńseler hám de pútkil tálim sistemasınıń, húrmetli domlalarimiz hám professor -oqıtıwshılardıń eń zárúrli wazıypası - jetkinshekke puqta tálim beriw, olardı fizikalıq hám ruwxıy jetik insanlar etip tárbiyalawdan ibarat esaplanadi. Ózbekstan Respublikası nızamlarına, 2017-2021-jıllarǵa mólsherlengen Ózbekstan Respublikasın jáne de rawajlandırıw boyınsha háreketler strategiyası, Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh. M. Mirziyoyevning-Pedagog kadrlardı tayarlaw, xalıq tálimi hodimlarini qayta tayarlaw hám olardıń mamanlıǵın asırıw sistemasın jáne de jetilistiriw ilajları tuwrısındaǵı Sheshimine muwapıq, tálim basqıshlarınıń úzliksizligi hám izbe-izligin támiyinlew, tálimdiń zamanagóy metodologiyasini jaratıw hám de olar tiykarında pedagog hodimlarini qayta tayarlaw hám olardıń mamanlıǵın asırıw mazmunın jáne de jetilistiriwdi talap etedi. Respublikamız tálim sistemasında túpkilikli reformalar júz berip atırǵan búgingi kúnde hár tárepleme jetik, joqarı maman, joqarı ruwxıylıqlı, mádeniyatlı, óz kásipine shın berilgen bolǵan pedagog kadrlardı tayarlab voyaga jetkiziw aktual máselelerden biri esaplanadı. Ózbekstan Respublikasın rawajlandırıwdıń besew ústin turatuǵın baǵdarı boyınsha mámleket rawajlanıwı ekonomika menen bekkem baylanıslı. Házirgi waqıtta hár qanday mámlekettiń ekonomikalıq múmkinshilikleri hám kúsh-qudıreti ximiya sanaatınıń, atap aytqanda ximiyalıq elementlar islep shıǵarıw sanaatı hám neft ximiyası rawajlanıw dárejesi menen bahalanadı. Sebebi usı tarawlar neftni, tábiyiy gazdı, toshko'mirni qayta islew, sintetik kauchuk, polimer materiallar, boyaw elementlar, dári-dármanlar, awıl xojalıǵında isletiletuǵın elementlar islep shıǵarıwdı óz ishine aladı. Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh. M. Mirziyoyevning “Joqarı tálim sistemasın jáne de rawajlandırıw ilajları tuwrısında”gi sheshimi joqarı tálim sistemasın tupten jetilistiriw, mámleketimizdi sociallıq-ekonomikalıq rawajlandırıw boyınsha ústin turatuǵın wazıypalarǵa uyqas halda, kadrlar tayarlawdıń mánisi-mazmunın tupten qayta kórip shıǵıw, xalıq aralıq standartlar dárejesinde joqarı maman qánigeler tayarlaw ushın zárúr sharayatlar jaratıw maqsetinde qabıl etilgen. Ǵárezsizlik jıllarında ekonomikanıń, socialliq ómirdiń real talaplarınan kelip shıqqan halda, jurtımızda joqarı tálim sistemasın modernizaciyalaw, oǵan oqıtıwdıń zamanagóy forma hám texnologiyaların engiziw, qánigeler tayarlaw boyınsha qánigelik baǵdarların jetilistiriw boyınsha úlken jumıslar etildi. Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 24- fevral kúni ximiya sanaatın reformalaw boyınsha perspektivalı jobalar hám de bıyılǵı jılda ámelge asırilatuǵın tiykarǵı wazıypalar talqılawına arnalǵan jıynalıs ótkerdi.
Sońǵı jıllarda tarawdı modernizaciyalaw, finanslıq-ekonomikalıq salamatlandırıw hám joqarı qosılǵan bahalı ximiyalıq ónimler nomenklaturasini keńeytiw boyınsha kóplegen ilajlar ámelge asırıldı. Tarmaq kárxanalarınıń rentabelligini kóteriw maqsetinde engizilip, bahanı qáliplestiriw tártibi pútkilley qayta kórip shıǵıldı. Nátiyjede ximiya tarmaǵı ótken jıldı 2018 - jılǵa salıstırǵanda 2, 3 ese kóp payda menen juwmaqladi. " Navaiy azot" aksiyadorlik jámiyetinde polivinilxlorid, kaustik soda hám metanol islep shıǵarıw kompleksi jumısqa túsirildi. Kebirtan gaz-ximiya kompleksinde sintetik suyıq janar may, " Navaiy azot" aksiyadorlik jámiyetinde a'zot kislotası, ammiak hám karbamid islep shıǵarıw zavodları qurılıp atır. Mámleketimiz basshısı sol jıl yanvar ayında parlamentke jibegen bildiriw xatında hám Joqarı Jıynalıs palatalari qospa májilisinde ximiya tarawına bólek itibar qaratıp, húkimet aldına onı modernizaciya qılıw, ilim hám innovatsiyalardı keń engiziw boyınsha qatar wazıypalar qoyǵan edi. Bul biykarǵa emes. Sebebi usı tarmaqta máseleler, ele paydalanilmayotgan múmkinshilikler kóp. Atap aytqanda, jurtımızda islep shıǵarıw múmkin bolǵan, quramalı quramǵa iye bolmaǵan ximiya ónimleri shetten alıp kelinip atır. Kirip strukturası diversifikatsiya etilmegen, bunda elege shekemge shekem mineral tóginler úlesi kútá úlken. Isletilineip atırǵan úskeneler 60 procent gónergen, energiya sarpı normadan 2-3 teńdey artıq. Sın kózqarastan -analitik ruhda ótken jıynalısta tarawdı reformalaw, kárxanalar natiyjeliligi hám potencialın asırıw boyınsha wazıypalar belgilendi. Tarmaqtaǵı hár bir kárxana iskerligin sın kózqarastan analiz etip, ónimler sapasın asırıw, energiya sarpın kemeytiw esabına ózine túser bahasın tómenletiw boyınsha tapsırmalar berildi. " Cifrlı texnologiyalar" ni qóllaw, insannıń ómiri ushın qáwipli processlerde avtomatizatsiya dárejesin kóteriw zárúrligi jazıp qoyıldı. Ximiya salasında jańa baǵdarların rawajlandırıw, buǵan shet el investorlarni keń tartıw zárúrligi aytıp ótildi. Toqımashılıq, qurılıs materialları, avtomobilsozlik, tutınıw tovarları, azıq-túlik hám farmacevtika ushın zárúr shiyki zat islep shıǵarıw máselelerine bólek itibar qaratildi. " Navaiy azot" aksiyadorlik jámiyetinde polivinilxlorid islep shıǵarıwdı tez múddette joybar quwatına alıp shıǵıw hám de ekinshi basqıshın proektlestiriw boyınsha kórsetpeler berildi. " Ferǵana azot" aksiyadorlik jámiyeti, Qońırat soda zavodı hám Dıyxanobod kaliyli tóginler zavodında mámleket úlesin investorlarga satıw máselelerine da toqtalıp ótildi. Kishi tonnalı ximiya ónimleri islep shıǵarıwdı keńeytiw, sol maqsette “Navaiy azot” aksiyadorlik jámiyetinde bos turǵan maydanlar negizinde qánigelesken kishi sanaat zonası tashkil qılıw zárúrligi belgilengenler etildi. Analitik ximiya zamanagóy jámiyet turmısında úlken ámeliy áhmiyetke iye, sebebi ol ximiyalıq analiz quralların jaratadı jáne onıń ámelge asırılıwın támiyinleydi. Ximiyalıq analiz qara hám reńli metallurgiya, mashinasozlik, radioelektron sanaat ushın sap hám oǵada taza materiallar islep shıǵarıw, taw-kán sanaatı, neftni ximiyalıq qayta islew sıyaqlı qatar sanaat tarmaqlarında islep shıǵarıwdı na'zorat qılıw hám ónim sapasın bahalawdıń zárúrli quralı bolıp tabıladı. Neft-ximiya, farmacevtika hám azıq-túlik sanaatı, geologiya xızmeti hám basqalar ximiyalıq analizsiz átirap -ortalıqtı qorǵaw, agrosanoat kompleksi iskerligin, medicinalıq diagnostika, biotexnologiyanı rawajlandırıw máselelerin sheshiw múmkin emes. Ximiyalıq analizning ilimiy tiykarın analitik ximiya quraydı, ol analiz usıllarınıń teoriyalıq tiykarların islep shıǵadı yamasa olardı ximiya hám fizika pániniń turdosh tarawlarınan alıp, maqsetlerine maslastıradı. Analitik ximiya usıllardı qóllaw shegaraların belgileydi, olardıń metrologik qásiyetlerin bahalaydı hám túrli ob'ektlerdi analiz qılıw usılların islep shıǵadı.
Sonday eken, analitik ximiya ilimiy bilimler tarawı, ximiya pániniń bólimi, analitik xızmet bolsa jámiettiiń ximiyalıq analizge bolǵan mútajliklerin qandırıw sisteması bolıp tabıladı. Temanıń aktuallıǵı : Organikalıq reaktivler ximiyalıq elementlerdiń sapalı yamasa muǵdarlıq anıqlanıwı hám organikalıq birikpelerdi ajıratıw, bayıtıw hám jasırıw ushın isletiledi. Organikalıq reagentlar analitik kimyada indikator, shókpe, titrant, islep shıǵıwshı, ekstraktor retinde isletiliwi múmkin. Reaksiya mexanizmi kózqarasınan tiykarlanıp quramalılashuv reaksiyasına tiykarlanǵan organikalıq reaktivler, ekilemshi divalent xelatli quramalı xelatning bir túrinen, júdá quramalı, baǵdarlama kóleminde de ósip baradı. Temanıń maqseti hám wazıypaları : XIX ásirdiń ortalarına shekem tábiyiy organikalıq elementlar (mısalı, haywanot hám ósimlik ekstraktlari) sapalı yamasa muǵdarlıq analizden tiykarǵı paydalanıw. 1930 -jıllarda jasalma reagentlar sintetik organikalıq reaktivler tárepinen sintezlana basladı. 1950-jıllardıń aqırlarında islep gruppa toparınıń analizin analiz etkenden keyin, adamlar túrli ionlardıń funksional analiz gruppaların qıdırdılar, organikalıq reagentlarni koplab korsatishdi, reaktivlerdiń kóplegen ámeliy bahaların sintez qılıwdı (mıs reagentlar, mıs reagentlar, kadmiy reaktivleri, berilliy reagentlari, toriy reaktivleri hám basqalar ). 1950 jıllarǵa shekem kompleks ximiyası, tiykarlanıp, sapalı anıqlaw, jawın ajıratıw hám gravimetrik analiz qılıw ushın ekilemshi shilat jawınları Reaksiyasına tiykarlanǵan edi. Quramalılastırılgan titrlash usılı tiykarlanıp 1950-jıllardıń basınan 1960 -jıllardıń basına shekem isletilingen. 1960 -jıllardıń aqırında baslanǵanınan baslap, xlorat organikalıq erituvchi ekstraktsiyasini rawajlantirganda, dıqqat fotometrik analizge ótti. Studentlerde analizdiń túrli usılları, orınlaw quralları, eritpe tayarlaw, tayarlanǵan eritpe konsentraciyasın anıqlaw, dári ónimlerin sapa hám muǵdarlıq quramın anıqlawda qollanılatuǵın usılların ximiya baǵdarına muwapıq bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi qáliplestiriw bolıp tabıladı. Studentlerge analitik ximiya páni tek teoriyalıq bálki, olardıń bilimlerin jáne de tereńlestiriw maqsetinde yaǵnıy, laboratoriya shınıǵıwları arqalı da úyretiwden ibarat esaplanadi.