―ИҚтисодиёт‖ факультети

I. Bakiyeva – i.f.n., dots., TMI, 
Z. Razakova – talaba TMI, 
S. Rasulova – talaba, TMI 
 
Milliy iqtisodiyotda banklarning o‘rni 
 
Banklar kredit munosabatlariga xizmat qilib, kreditning har xil shakllarini o‘z ichiga 
olib, kredit muassasalarining asosini tashkil qiladi. 
Banklar tizimi ikki bosqichdan iborat bo‘lib, o‘z ichiga markaziy bank va tijorat 
banklarining tarmoq otgan shaxobchalarini oladi. ―Markaziy bank boshchiligida hamda 
keng tarmoqli mustaqil tijorat va xususiy banklar ikki bosqichli bank tizimini vujudga 
keltirish‖ ustuvor yo‘nalishlaridan hisoblanadi. 
Davlat banki mamlakat pul- kredit tizmini markazlshgan tartibda boshqaradi va 
davlatning yagona kredit siyosatini amalga oshiradi. 
Markaziy bank ko‘plab xilma-xil vazifalarni bajaradi: 

---

481 
Birinchidan, boshqa bank muassasalarining majburiy ehtiyojlarini saqlaydi. Bu 
ehtiyojlar pul taklifini boshqarish uchun hal qiluvchi ahaiyatga ega bo‘ladi. Makraziy bank 
mamlakatlarning rasmiy oltin- valyuta ehtiyojlarini saqlash vazifasini ham bajaradi.
Ikkinchidan, cheklarni qayd(inkasatsiya) qilish mexanizmini ta‘minlyadi
vabanklararo hisob-kitoblarni amalga oshiradi, ularga kreditlar beradi. 
Uchunchidan, davlatning monetary siyosatini amalga oshiradi. 
To‘rtinchidan, barcha banklar faoliyatini uyg‘unlashtiradi va ular ustidan nazoratni 
amalga oshiradi. 
Beshinchidan, xalqaro valyuta bozorida milliy valyutalarni ayirboshlaydi. 
Oltinchidan, pul tapul taklifi ustidan nazorat qilish ma‘suliyatini oladi, milliy 
valyutani muomalaga chiqaradi. 
Iqtisodiyotning ehtiyojlariga mos ravishda pul muomalasini tartibga soladi. 
Tijorat banklari o‘zlarining xo‘jalik mavqeiga ko‘ra aksionerlik tipidagi muassasalar 
hisoblanadi. Huquqiy mavqeiga ko‘ra, faoliyatning biron bir turia xizmat ko‘rastuvchi, 
ixtisoslashgan yoki milliy bank bo‘lishi mumkin.
Tijorat banklar sanoat, savdo va boshqa xil korxonalarni omonat tarzida jalb etilgan 
pul mablag‘lari hisobidan kreditlaydi, korxonalar o‘rtasida hisob- kitobni amalga oshiradi, 
shuningdek vositachilik va valyuta operaatsiyalari bilan shug‘ullanadi. 
Ixtisoslashgan tijorat banklari- iqtisodiyotning turli sohalarida tijorat tamoyillari 
asosida kredit- pul operatsiyalarining muayyan turlarini amalga oshiradi. Jumladan bizning 
respublikamizda sanoat qurilish banki-sanoat, transport, aloqa va modiy texnika ta;minoti 
sohalarida; zamin, g‘alla, paxta, banklari- agrosanoat kompleksi tarmoqlari va sohalarida; 
tadbirkor banki mayda va o‘rta biznes, kooperativ va yakka tartibdagi mehnat faoliyati 
sohasida kredit-pul operatsiyalarini amalga oshiradi. 
Xalq banki- mamlakatda omonat ishlarini tashkil etishni, naqd pulsiz hisob- kitob 
qilishni va aholi uchun kassa vazifasini amalga oshirishni, aholi shaxsiy ehtiyojlariga kredit 
berishni va shu kabi operatsiyalarni ta‘minlaydi. 
O‘zbekistonda tijorat banklarining rivojlanishi dastlab iqtisodiyotning alohida 
sohalariga xizmat qiladigan ixtisoslashgan banklar tashkil etishdan boshlangan bo‘lsa, 
keyinchalik ixtisoslashgan kredit- moliya muassasalarini tashkil etishga kirishildi. Shu 
asosda ―Biznes fond‖, ―Madad‖ sug‘urta va investitsiya kompaniyalari kabi ixtisoslashgan 
moliya- kredit muassasalari tashkil etilgan. 
I. Bakiyeva - TMI, 
Sh. Abduvohidova – talaba, TMI