Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti energetika fakulteti amaliyot hisoboti

ko'mir

Zahira yoqilg'i	gaz
Qozon agregatlari	6×ТГМ135 2×ТГМ34
Energobloklar soni	8
Turbinalar soni va turi	3×К-100-90-6 2×К-215-130
Generatorlar soni va turi	8
Sayt	angrenies.uz

Issiklik elektr stansiyalari (IES) — qattiq, suyuq va gaz holatdagi organik yoqilgʻilarning issiqlik energiyasini elektr energiyasiga aylantiradigan qurilmalar majmui. Asosiy energetik agregatlar qatoriga suv yuradigan quvurlar (trubalar) batareyasidan iborat qozon tizimi, bugʻ turbina (bugʻ dvigatel) lari va turbogeneratorlar kiradi. Qozon tizimiga yuborilgan suv yuqori bosimli bugʻga aylap girilib turbina parraklariga beriladi. Natijada turbina bilan mexanik bogʻlangan generator tegishli tezlikda aylantirilib, mexanik energiya elektromagnit induksiya qonuniga binoan generatorda elektr energiyasiga aylanadi. IESda ishlatiladigan yoqilgʻi issiqlik energiyasining faqat 30% gina foydali elektr energiyasiga aylantiriladi, yaʼni IES ning foydali ish koeffitsiyenti 30% ga tengdir. Foydali ish koeffitsiyenti qiymatini oshirish maqsadida qozondagi bugʻ bosimi iloji boricha yuqori qilinadi va turbina parraklaridan oʻtib, ish bajarib boʻlgan bugʻning hammasi sovitkichlar vositasida sovitilib, qayta suvga aylantiriladi (kondensatlanadi) va qozon tizimiga yuboriladi. Bunday IESni kondensatsiyey elektr stansiyalari (KES) deyiladi va ularda foydali ish koeffitsiyenti qiymati h=30—35% gacha koʻtariladi hamda suv berk tizimda aylanishi sababli kuvurlar batareyalaridan iborat qozonni taʼmirlash ishlari keskin qisqaradi. IESlar, odatda, qattiq, suyuq yoki gaz holatdagi arzon yoqilgʻi koni yaqinida quriladi. Stansiya generatorlaridan olingan elektr energiyasining asosiy qismi bir necha 100 km masofadagi isteʼmolchilarga kuchaytiruvchi transformator va yuqori voltli elektr uzatish liniyalari vositasida yetkaziladi, qolgan qismi esa stansiyaning oʻz generator kuchlanishida yoki pasaytiruvchi transformator orqali beriladi

Elektr energiyasi bilan taʼminlash koʻlamiga qarab, issiqlik elektr stansiyasi tuman, sanoat korxonalari, qishloq, shahar miqyosida, kommunal xoʻjalikda, t. y. transportida foydalaniladigan xillarga boʻlinadi. Issiqlik elektr stansiyasi yaxlit elektr tizilmalarga birlashtirilib yoki alohida ishlatilishi mumkin.

Issiqlik elektr stansiyasi 19-asr 80-yillarida kurila boshlagan. Ilk issiqlik elektr stansiyasi  qurilgan (1882). Rossiyada dastlabki issiqlik elektr stansiyasini muhandis M. K. Polivanov Moskvada qurgan (1906).  dastlabki issiqlik stansiyasi 20-asr boshlarida qurilgan (qarang Issiqlik energetikasi). Oʻzbekistonda 10 ta issiqlik elektr stansiyasi ishlab turibdi (2002). Respublikadagi eng yirik issiqlik elektr stansiyasi — Sirdaryo GRES (3000 MVt), Yangi Angren GRES (1800 MVt), Toshkent GRES (1860 MVt), Navoiy GRES (1250 MVt), Angren GRES (484 MVt), Taxiatosh GRES (430 MVt), Talimarjon GRES (loyiha quvvati 3200 MVt) (Nuristan). Issiqlik elektr stansiyasi avtomatlashtirilgan korxona. Qozon agregatlarida yoqilgʻi yonish jarayonlari, qozonni suv bilan taʼminlash, tok kuchlanishi va chastotasini rostlash toʻla avtomatlashtirilgan. Issiqlik elektr stansiyasi agregatlari markaziy boshqarish pultidan boshqariladi. Atom elektr stansiyasi, geotermik elektr stansiyalar, gelioenergetika elektr stansiyalari ham issiqlik elektr stansiyasi hisoblanadi





elektr transformatori qanday ishlaydi

Transformator qanday ishlaydi?

Avvalo, transformator - bu bir xil quvvatni saqlab, magnit maydonni zanjirdagi kuchlanishni oshirish yoki kamaytirishga imkon beradigan qurilma.

Transformatorning ishlashi elektromagnit induktsiya printsipiga asoslanadi. Transformator har xil burilishli ikkita sariqdan iborat; transformator yo'qotishlarini kamaytirish uchun ikkala sariq ham ferromagnit materiallar bilan bog'langan

Transformatorlar kuchlanishni o'zgartirish, uni oshirish yoki kamaytirish uchun ishlatiladi elektr transformatori qanday ishlaydi, avval bilishingiz kerakki, u ba'zi bir chiziqlar orqali o'zgarib turadigan va undagi elektromotor quvvatni keltirib chiqaradigan magnit oqimning elektromagnit funktsiyasi tufayli ishlaydi.

Ehtimol, biz qaerdan elektr energiyasini topsak, u erda odatda ushbu energiya uchun to'g'ri potentsialni ta'minlaydigan transformator mavjud.

transformatori nima va u qanday ishlaydi. Transformatorlardan foydalanish haqiqatan ham universal va bugungi kunda har qanday jarayonni o'z ichiga oladi texnologiya, u bilan u yoki bu tarzda oqim transformatori ta'sir qilgan elektr elementini olib yuradi

Yuqori salohiyatli va past intensivlikka ega bo'lgan kuchni tashish ancha samarali. Shuning uchun yuqori voltajda potentsialni oshirish uchun transformator ishlatiladi. Biroq, bizning uyimizda bizning kuchlanishimiz va oqimimiz juda past. Shuning uchun transformator yuqori voltajdan o'rta voltajgacha va past kuchlanishgacha ham kerak.

Elektr texnikasini himoya qilish

Elektr transformatorlari odatda motorni himoya qilish uchun ishlatiladi. Sanoatda ushbu transformatorlar elektr jihozlarini himoya qilish va ajratish va energiya impulslarini boshqarish uchun keng qo'llaniladi, shu bilan turli xil dvigatellarning motorlarini elektr toki bilan ta'minlash barqaror bo'ladi

Yuqori kuchlanish hosil qiling

Transformatorlar temir yo'l sanoatida keng voltajni talab qiladigan darajada oshirish imkoniyatiga ega bo'lgan yuqori kuchlanishni talab qiladigan mashinalarni harakatga keltirish uchun keng qo'llaniladi.

Ushbu jarayon odatda o'zgaruvchan tokni (AC) doimiy oqimga (DC) aylantirish uchun amalga oshiriladi; ushbu turdagi konvertatsiya yuqori voltli liniyalarda elektr energiyasini uzatish uchun talab qilinadi.

Transformatorlarning turlari

Ular bir xil asosiy printsiplarga asoslangan bo'lishiga qaramay, bir necha turdagi transformatorlar ajratiladi, ular ikki toifaga bo'linadi: kuch transformatorlari va asbob transformatorlari.

Quvvat transformatorlari

Quvvat transformatori uning kuchini saqlab turish uchun zanjirning kuchlanish qiymatini o'zgartirish uchun ishlatiladi. Uning ishlashi elektromagnit induktsiya hodisasiga asoslanadi.

Pastga tushadigan elektr transformatorlari

Ushbu turdagi o'chirish tugmasi kirish voltajiga nisbatan chiqadigan kuchlanishni pasaytirish shartiga ega. Ushbu qurilmalarda birlamchi o'rashning burilishlari soni ikkilamchi o'rash miqdori sonidan ko'ra ko'proq ahamiyatga ega.

Agar ularni teskari yo'nalishda bog'laydigan bo'lsak, har qanday kuchaytirgich pastga tushadigan transformator singari pastga tushadigan transformatorga aylanishi mumkin bo'lganidek, pastga tushirish moslamasi sifatida ham aralashishi mumkin.



Avtotransformatorlar

Avtotransformatorlarni bir vaqtning o'zida transformatorlar yoki yadro komponentlarining alohida holatlari deb hisoblash mumkin. Uning temir yadrosida bitta komponentli yara bor, lekin u to'rtta terminalga ega, har bir elektron uchun ikkita terminal mavjud, shuning uchun u transformator bilan bir xil nuqtalarga ega. Amaliyot printsipi oddiy transformator bilan bir xil.

Elektr o'lchash transformatorlari

Elektr transformatorining ishlashini kuzatganimizda, ular oqimlarning katta kuchlanish qiymatlarini hech qanday xavf tug'dirmaydigan darajada o'zgartirish uchun ishlatilganligini payqashimiz mumkin, shuning uchun ular elektr o'lchovlarini o'zgartirish uchun ishlatiladi.

Elektr tok transformatorlari

Bu asosiy oqim orqali chiziq oqimining bir qismini yig'ish va uni aniq o'lchov qiymatiga kamaytirishdan iborat. Uning ikkilamchi komponenti ferromagnit material doirasiga o'ralgan va uning asosiy qismi aylananing ichki qismidan o'tuvchi bitta o'tkazgichdan iborat.

Loop magnit oqimning ozgina qismini birlamchi simdan oladi, shu bilan kuchlanish paydo bo'ladi va ikkilamchi bobin orqali oqim o'tadi.

Potentsial elektr transformatori

Bu yuqori voltli birlamchi va past kuchlanishli ikkinchi darajali komponentli mashinadir. Sizning yagona vazifangiz - har xil uskunalar bilan o'lchanadigan birinchi namunani taqdim etish.

Uch fazali transformatorlar

Elektr energiyasini o'tkazish va ishlab chiqarish uch fazali tarzda amalga oshirilganligi sababli ular energiyani ishga tushiradi va ushbu turdagi xarakteristikalarning kalitlari hosil bo'ladi. Ushbu turdagi uch fazali transformatorlarning energiya ishlab chiqarishni boshqarish usuli quyidagicha va biz ularni quyida eslatib o'tamiz:

Ulardan biri uchta bitta fazali qurilmalar yordamida,

Boshqa variant - yadroga kiradigan reaktor bilan va u erda aniq 3 ta reaktor mavjud.

Odatda, ikkinchi variant yaxshiroq va qat'iyatliroqdir, chunki ushbu qurilmaning natijasi ancha arzon va engilroq va samaraliroq.

Ideal transformator va haqiqiy transformator

Ushbu turdagi qurilmalar idealdir, chunki kirish va chiqish quvvati yaxshiroqdir. Avvalo, ideal kommutator yoki transformator, bu yo'qotishsiz qurilmada kirish spirali va chiqish spirali mavjud.

Haqiqiy qurilma bu erda minimal miqdordagi issiqlik mavjud va bu elektr transformatorini tashkil etuvchi materiallar tufayli yuzaga keladi, ular juda xilma-xil bo'lishi mumkin, biz ularni quyida aytib o'tamiz:

Misdagi yo'qotishlar: oqimning o'tishi tufayli o'z qarshiligi.

Adashgan oqim yo'qotishlari: Bular ferromagnit yadro magnit trafikdan o'tayotganda kuch bilan hosil bo'ladi.

Histerezis yo'qotishlari: ma'lumotni saqlashga imkon beradigan hodisa.1. Transformatorlar haqida umumiy tushunchalar, uning tuzilishi va ishlash

prinsipi

Elektrotexnikaning asosiy vazifalaridan biri elektr energiyasini bir joydan ikkinchi joyga uzatishdir. Chunki elektr energiyasining iste’molchilari aksariyat hollarda yoqilg‘i va gidroresurslar tabiiy joylashgan rayonlarga qurilgan elektr stansiyalaridan bir necha o‘nlab va yuzlab kilometr masofalarda joylashadi. Elektr energiyasini uzatish liniyalarida esa quvvatning issiqlikka sarf bo‘ladigan isrofi Rl va kuchlanishning pasayuvi ΔU=IRl doimo mavjuddir. Liniyaning uzunligi ortgan sari bu ko‘rsatkichlar ham ortadi. Elektr tokining to‘la quvvati (S=I ·U) nio‘zgartirmagan holda uni turli kuchlanish va tok bilan uzatish mumkin. Quvvat formulasidan ko‘rinib turibdiki, uzatishda kuchlanish qanchalik yuqori bo‘lsa S = const tok kuchi shunchalik kichik bo‘lib, u bilan bog‘liq isroflar ham shunchalik kam bo‘ladi. Tok kuchini kamaytirish uzatish simining ko‘ndalang kesimini kichik olishga va rangli metallarni tejashga imkon beradi.

b)

a)



Transformatorning a) tuzilishi; b) shartli belgilanishlari

bu yerda:

Vp - Boshlang‘ich kuchlanish bo‘ladi (U1)

VS - Chiqish kuchlanishi bo‘ladi (U2)

Np - Birlamchi o‘ram simlarining soni (w1)

NS - Ikkilamchi o‘ram simlarining soni (w2)

Ф (phi) - Magnit oqimi bo‘ladi.

Hozirgi vaqtda o‘zgaruvchan tokning 35, 110, 220, 500, 750 va 1150 kV

kuchlanishli uzatish liniyalari mavjud. Ammo o‘ta yuqori kuchlanishlarni bevosita generatorlardan olib bo‘lmaydi. Odatda, elektr stansiyalaridagi generatorlaming nominal kuchlanishi ko‘pi bilan 21 kV dan oshmaydi. Elektr energiyasining iste’molchilari esa bir fazali 220 V; va uch fazali 380 V nominal kuchlanishlarga mo‘ljallangan. Shuning uchun generatorlar ishlab chiqaradigan elektr energiyasining nisbatan past kuchlanishli, ammo katta tok kuchiga ega bo‘lgan quvvatini (hozirgi vaqtda 150, 300, 500, 800 va 1200 ming kVt li generatorlar ishlab chiqariladi) yuqori kuchlanishli va nisbatan kichik tok kuchiga ega bo‘lgan quvvatga o‘zgartirish kerak. Bu vazifa transformatorlar yordamida oddiygina hal etiladi.Transformatorning ixtirochisi rus olimi P.N. Yablochkov hisoblanadi. U 1876 yilda elektr yoy lampasi uchun manba sifatida ilk bor trasformatordan foydalangan.Elektr energiyasining bir pog‘onada bo‘lgan u1, i1 kuchlanish va tokini boshqa pog‘onadagi u2, i2 kuchlanish va toka aylantirib beradigan statik (harakatlanuvchi qismlari bo‘lmagan) elektromagnit apparati transformator deyiladi. Yoki bir xil chastotali o‘zgaruvchan tok kuchlanishining qiymatini o‘zgartirib beruvchi elektrostatik apparat transformator deyiladi. Transformatorlar energetik sistemalarda qo‘llanilishidan tashqari, kuchsiz toklarda ishlovchi hisoblash mashinalari, avtomatika, telemexanika, aloqa, radiotexnika va televidenie qurilmalari zanjirlarida va umuman, elektr kuchlanishini o‘zgartirib berish kerak bo‘lgan barcha joylarda ishlatiladi.

Transformatorlar bajaradigan vazifasiga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi:- elektr energiyasini uzatish va taqsimlash uchun mo‘ljallangan katta quvvatli (uch fazali) transformatorlar;

- kerakli joylarda kuchlanishni keng doirada o‘zgartirib berish va dvigatellarni ishga tushirish uchun mo‘ljallangan avtotransformatorlar;

- taqsimlash tarmoqlaridagi kuchlanishni rostlab turish uchun mo‘ljallangan induksion rostlagichlar:

- o‘lchov asboblari va himoya vositalarini sxemalarga ulash uchun mo‘ljallangan o‘lchov transformatorlari;

- payvandlash, qizdirish pechlari sinov, to‘g‘rilash va hokazolar uchun mo‘ljallangan maxsus transformatorlar.Transformator turlarining ko‘p bo‘lishiga qaramay, ularda bo‘ladigan elektromagnit jarayonlar umumiy o‘xshashlikka ega bo‘lib, ularning ishlash prinsipi bir xildir. 4.1 - rasmda bir fazali ikki chulg‘amli transformatorning sxemasi va shartli belgilanishi ko‘rsatilgan. Transformator po‘lat o‘zak (magnit o‘tkazgich) 1 dan va ikkita mis chulg‘amlar 2 dan iborat. Po‘lat o‘zakning induksion toklar hisobiga qizib ketishini kamaytirish maqsadida u qalinligi 0,35‚0,5 mm bo‘lgan elektrotexnika po‘lat plastinalardan yig‘iladi. Plastinalarning ikki tomoniga izolyatsion lok surtiladi yoki ular tegishlicha qizdiriladi 4.2 - rasm. Po‘lat o‘zak plastinalarni yig‘ish tartibi 4.3-a) va b) rasmlarda ko‘rsatilgan. Qatlam plastinalarining choklari ustma-ust tushmasligi kerak. Po‘lat o‘zak magnit zanjirini hosil qilish uchun xizmat qiladi va shu tufayli assosiy magnit oqimi Ф po‘lat o‘zak bo‘ylab harakatlanadi. Po‘lat o‘zakning miss chulg‘amlar o‘ralgan qismi sterjen deyiladi. Shuning uchun birlamchi chulg‘amga (zanjirga) oid kattaliklar 1 indeksiga ega, masalan, birlamchi chulg‘amning o‘ramlar soni w1 qismlaridagi kuchlanish zanjirdagi tok i va h.k.

shuningdek, ikkilamchi chulg‘amga oid kattaliklar 2 indeksiga ega, masalan, w2, u2, i2

va h.k.



4.2-rasm 4.3-rasm. (a va b)

Transformatorning birlamchi chulg‘amiga berilgan sinusoidal kuchlanish (u1 = Um sinωt) ta’sirida chulg‘amdan o‘zgaruvchan tok oqib o‘tadi. Bu tok transformatorning po‘lat o‘zagida o‘zgaruvchan magnit oqimi (Ф) ni hosil qiladi. Chulg‘amlarning o‘ramlarini kesib o‘tayotgan bu asosiy magnit oqimi birlamchi chulg‘amda o‘zinduksiya, ikkilamchi chulg‘amda esa o‘zaro induksiya hodisasiga binoan tegishlicha e1 va e2 elektr yurituvchi kuchlarni induksiyalaydi. Mazkur EYuK larning ta’sir etuvchi qiymatlari:

E1 = 4,44 · f · w1 · Ф (4.1)

E2 = 4,44 · f · w2 · Ф (4.2)

bu yerda f - o‘zgaruvchan tokning chastotasi, Gs;

w1 w2 - birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlarning o‘ramlari soni;

Ф - asosiy magnit oqimi, Vb.



4.4-rasm

Demak, (4.1) va (4.2) ifodalardan ko‘rinadiki, chastota 1 va magnit oqimi Ф o‘zgarmas bo‘lganda chulg‘amlarda induksiyalangan EYuK E1 va E2 lar ularning o‘ramlari soniga prporsional ekan, ya’niBu nisbat transformatorning transformatsiya koeffitsienti hisoblanadi, ya’ni Mazkur koeffitsient transformatorga berilgan kuchlanishning necha marta o‘zgarishini ko‘rsatadi. Agar W1 > W2 va k>1 bo‘lsa, transformator kuchlanishini pasaytirib beruvchi, agar W1 < W2 va k<1 bo‘lsa, kuchlanishni orttirib beruvchi hisoblanadi.

Agar a da ko‘rsatilgan transformatorning ikkilamchi chulg‘amiga yuklama (Z2n ) ulasak, EYuK ta’sirida undan tok (i2 ) o‘ta boshlaydi. Shunday qilib, kuchlanishi u1 tok kuchi i1 bo‘lgan manbaning elektr energiyasi transformator yordamida kuchlanishi u2 va tok kuchi i2 bo‘lgan elektr energiyasiga aylantirib, iste’molchiga uzatiladi.

Transformatorning manbadan (tarmoqdan) olayotgan birlamchi quvvati

P1 = U1 · I1 · cosφ1 bo‘lsa, uning iste’molchiga berayotgan ikkilamchi quvvati P2 = U2 · I2 · cosφ2 Agar transformatordagi quvvat isrofi hisobga olinmasa, bo‘ladi.

Birlamchi va ikkilamchi zanjirlardagi faza siljish burchaklarini taxminan bir xil desak, U1 · I1 = U2 · I2 deyish mumkin. Agar kuchlanishlar bir-birlari bilan xuddi EYuK lar kabi nisbatda bo‘ladi desak, transformatsiya koeffitsientini quyidagichaqayta yozish mumkin:

Demak, transformator chulg‘amlaridagi toklar kuchlanishlarga teskari proporsional.

Transformatorlarning asosiy turlari:

1. Bir fazali va uch fazali kuchli transformatorlar - ular elektr energiyani olisga uzatishda, iste’molchilarni elektr energiya bilan ta’minlashda ishlatiladi.

2. Avtotransformatorlar - iste’molchiga beriladigan kuchlanishni biroz o‘zgartirish yoki noldan boshlab oshirish uchun ishlatiladi.

3. O’lchov transformatorlar yuqori kuchlanishni va kata toklarni oddiy o‘lchov asboblari bilan lchashga imkon beradi.

4. Payvandlash transformatorlari. Metall buyumlarni, konstruktsiyalarni va hokazolarni eritib, o’zaro ulash uchun xizmat qiladi.

2. Transformatordagi quvvat isroflari va uning foydali ish koeffitsienti

Har qanday elektr mashinalaridagi kabi transformatorlarda ham keltirilgan

energiyaning bir qismi uning o‘zida isrof bo‘ladi.

Bu quvvat isroflari quyidagilardan iborat:

1. Tokning issiqlik ta’siri tufayli mis chulg‘amlarda yuzaga kelgan quvvat isrofi

2. Magnit oqimining o‘zgaruvchanligi tufayli yuzaga kelgan po‘lat o‘zakdagi gisterezis va uyurma toklarga sarf bo‘ladigan quvvat isrofi Pn = Pr + Py Bu quvvat isrofi po‘lat o‘zakning materialiga, magnit induksiyasiga va o‘zgaruvchan tokning chastotasiga bog‘liq.

3. Transformatorning konstruksiyasiga bog‘liq bo‘lgan quvvat isrofi Pk.

Bulardan Pm va Pn asosiy isroflar hisoblanadi. Mis chulg‘amlardagi quvvat

isroflari yuklamaga bog‘liq bo‘lgani uchun o‘zgaruvchan, po‘lat o‘zakdagi quvvat isroflari Pn esa transformatorning ish jarayonidan o‘zgarmas (nominal kuchlanish chegarasida) dir.