Иш д а ф т а р и факултет Курс гуруҳ

ПЕНИЦИЛЛИНЛАР

Бу гуруҳга тиббиётда кўп қўлланадиган кучли ва кенг дойра антимикроб таъсирга эга табиий пенициллинлардан бензилпенициллиннинг калий, натрий ва новокаинли тузлари, ҳамда унинг N,N— дибензилэтилендиамин билан бўлган қўш молекуляр бирикмаси — бициллин-1, шунингдек феноксиметилпенициллин, яримсинтетик йўл билан олинган метациллин натрий, оксациллин-натрий, диклоксацилин-натрий, ампициллин, карбенициллин-натрий киради.

Пенициллин ҳосил қилувчи моғорларнинг турлари кўп бўлсада, аммо саноатда асосан юқори унумли Penicillium chrysogenum ва Penicillium notatum моғорларидан фойдаланилади. Одатда пенициллин олишда Penicillium chrysogenum ишлатилади. Ушбу моғор ўз ҳаёт фаолиятида кимёвий тузилиши бир-бирига яқин бўлган пенициллиннинг бир қанча турларини ҳосил қилади. Улар ўзаро пенициллин тузилишининг С₆ ҳолатдаги аминогуруҳга бириккан, турли органик кислота қолдиқлари билан фарқланади (5- жадвалга қаралсин).

Пенициллинлар тузилишининг С₃ ҳолатдаги карбоксил гуруҳ уларга кислотали хусусият яратади. Шунинг учун ҳам пенициллинлар ишқорий ва ишқорий ер металлари (К, Na, Са, Mg вa бошқалар) шунингдек органик асослар (новокаин, дибензилэтилендиамин ва бошқалар) билан тузлар беради. Органик кислоталар ичида пенициллинлар бирмунча кучли кислоталар ҳисобланади. Бензилпенициллиннинг диссоциацияланиш константи 10^-2,76 га тенг.
Пенициллинлар, жумладан кислота шаклидаги бензилпенициллин жуда ҳам гигроскопик кристалл модда бўлиб, тезликда ўз антимикроб фаоллигини йўқотади. Шунинг учун ҳам тиббиёт эҳтиёжлари учун унинг турли тузлари ишлатилади. Пенициллинлар оптик фаол модда бўлиб, қутбланган нур текислигини ўнгга буради. Масалан, бензилпенициллиннинг калийли ва натрийли тузларининг (2% ли сувдаги эритмаси) солиштирма бурувчанлиги 270° га тенг.
Пенициллинлар кимёвий тузилишининг асосини ўзаро конденсирланган тўрт аъзоли β- лактам ва беш аъзоли тиазолидин ҳалқалари ташкил қилади. Улардан β-лактам ҳалқаси бирмунча беқарор бўлиб, у ишқорий ва кислотали муҳитда, шунингдек баъзи стрептококк штаммлари ўз ҳаёт фаолиятида ҳосил қиладиган пенициллиназа ферменти таъсирида β-лактам ҳалкаси қуйидаги гидролитик парчаланиб кетади ва ўзининг биологик фаоллигини йўқотади:

бензилпенициллин

Пенцииллоин кислота
Гидролитик парчаланиш натижасида ҳосил бўлган пенициллоин кислота ўз навбатида ишқорий муҳитда бироз туриши билан янада парчаланиб, пенальдин кислота ва пеницилламинга ўтиб кетади (реакция бензилпенициллиннинг миқдорини аниқлашда келтирилган).
Кислотали муҳитда пенициллиндаги β - лактам ҳалқасининг ўзгариши бирмунча бошқача бўлиб, аввал у калий ва натрийли тузлардан кристалл, чўкма ҳолида, кислота шаклида ажралиб чиқади. Сўнгра, кислотанинг ортиқчасида эриган ҳолда парчаланади ва изомерланишга учраб, натижада антимикроб фаоллиги бўлмаган пенилл ва пеницилл кислоталарга утади.


Пенил кислота Пеницилленой кислота
Пенициллинлар спирт, глицерин ва турли оксидловчиларга (Н₂О₂, КМnO₄ ва бошқалар) нисбатан ҳам беқарордир. Шундай қилиб пенициллинларнинг микробларта қарши таъсири сақланиб қолиши учун биринчидан, уларнинг таркибидаги β- лактам ва тиазолидин ҳалқалари бузилмасдан қандай ўзаро бириккан бўлса, шундай қолиши ва уларни бошқа ҳалқаларга алмаштирмаслик керак. Иккинчидан, уларнинг тузилишидаги С₆ ҳолатидаги аминогуруҳга бириккан радикалларнинг хусусиятига ҳам бевосита боғлиқ. Бу ҳолат янгидан-янги юқори антимикроб таъсирга эга ярим синтетик пенициллинларни олишга имкон яратади. Шуни ҳам айтиб ўтиш керакки, пенициллин тузилишидаги аминогуруҳдан ташқари, бошқа вазиятга бирор ўзгариш киритилиши яхши натижа бермаганлиги аниқланган.