Irsiyat va o'zgaruvchanlik Genetika

Genlarning polimer ta'siri. Allel bo'lmagan bir nechta genning bitta I belgining rivojlanishiga o'xshash ta'sir ko'rsatishi genlarning polimer ta'siri deyladi. Genlarning polimer ta'siri organizmlarning miqdoriy belgilarida uchraydi. Masalan, hayvonlarning vazni, o'sishi, o'simliklarning bo'y, to- j vuqlarning tuxum qilishi, qoramol sutining miqdori va yog'liligi, o'simliklar tarkibidagi vitaminlar miqdori va boshqalar. Miqdor belgilarning rivojlanish darajasi unga ta'sir etuvchi polimer genlar soniga bog'liq bo'ladi.Polimer hodisasini dastavval shved olimi Nilson Ele o'rgandi. U bug'doyning qizil (A,A_|A₂A₂) va oq (a,a,a₂a₂) navlarini o'zaro chatishtirib F, o'simliklarni oldi F, da donlarning rangi pushti bo'ldi. F, o'zaro chatishtirilib F₂ dagi o'simliklarning don rangiga qarab 5 ta guruhga ajratildi. Ularning miqdoriy nisbati quydagicha: 1 ta qizil, 4 ta och qizil rangli, 6 ta pushti, 4 ta och pushti rangli, 1 ta oq donli donga ega o'simliklar.Polimeriya orqali irsiylanish qonuniyatlarini o'rganishning ahamiyati juda katta. Organizmlardagi, xususan madaniy o'simlik va uy hayvonlarining in-1 son uchun foydali miqdoriy belgilari polimer genlar ta'sirida irsiylanadi va I rivojlanadi. Masalan, uy hayvonlarining og'irligi, sut miqdori va yog'liligi, I lavlagi ildizmevasidagi shakarning miqdori, g'alladoshlarda boshoqning uzun- I ligi, makkajo'xori so'tasining kattaligi va hokazo.


Genlarning o'zaro epistaz ta'siri: Fenotipda bir dominant genning allel bo'lmagan ikkinchi dominant gendan ustunlik qilishi epistaz deb ataladi. Bu qonuniyatning mohiyatini tovuq zotlarida pat rangining irsiylanishi misolidako'rib chiqaylik.Patlari oq rangdagi ikkitatovuq zotlarining fenotipi bir xil bo'lsa ham, ularning bu belgi bo'ycha genotiplari har xilligi aniqlandi.Buni tekshirish uchun har ikkalasi ham oq path tovuq zotlari chatishtirildi. F, da hamma duragaylarning pati oq rangli chiqdi. F, duragay avlodidagi xo'roz va tovuqlarni o'zaro chatishtirib olingan ikkinchi avlodda patning rangi bo'ycha ikkita fenotipik guruhga ajralish kuzatildi. Ularning 13/16 qismi oq path, 3/16 qismi esa qora patli tovuq-xo'rozlar ekanligi aniqlandi. Shunday qilib, ikkita oq patli tovuq zotlarini chatishtirib olingan dura­gaylarning ikkinchi avlodida yangi belgi (patning qora bo'lishi)ga ega bo'lgan oiganizmlar paydo bo'ldi. Endi tovuqlardagi pat rangining bunday tarzda irsiylanib F₂ da xilma-xil ajralish kuzatilishining genotipikasoslari bilan tanishaylik. Tovuq zotlarida IiCC, IICC, IiCc, iicc, Ilcc, Iicc genotiplar patning oq bo'lishini ta'minlaydi. iiCC, iiCc genotiplar esa patning qorabo'lishini ta'min etadi. Tovuq zotlarida patning oq-qora bo'lishi ikki juft allel bo'lmagan genlarga bog'liq. Ularning birinchi jufti Cc genidir. Bu genning dominant alleli (CC) va (Cc) holatda patning qora bo'lishini ta'minlaydi. Bu genning (cc) holati patning oq bo'lishiga zamin yaratadi. Unga allel bo'lmagan ikkinchi juft gen I-i esa, C-c genning faoliyatini boshqaradi. Bu gen ingibitor gen deb ataladi va II, Ii holatlarida patga rang beruvchi (C) genining faoliyatini to'xtatadi. NatijadaC geni genotipda bo'lsa ham, patning qora bo'lishini fenotipda namoyon eta olmaydi va pat rangi oqligicha qoladi. Shunday qilib, allelbo'lmagan genlarning o'zaro epistaz ta'siridagi irsiylanish jarayonida ham du- ragay avlodlarda, ota-ona oiganizmida bo'lmagan yangi belgilar paydo bo'ladi.