Innovatsiyalar vazirligi

Diversifikatsiya: 
1)
tovar strategiyasi turi, unga asosan korxona ishlab chikarilayotgan 
maxsulotlar sonini kengaytiradi; 
2)
yangi bozorlarni egallab olish va kushimcha foyda olish maksadida ishlab 
chikarishning bir-biri bilan boglik bulmagan ikki yoki undan ortik turini bir 
vaktning uzida kengaytirish va rivojlantirish. 
«Diversifikatsiya» lotincha (diversificatio) so‘zidan olingan bo‘lib o‘zgarish, 
har xillik, bir oz narsaga ko‘p tomonlama, kombinatsiyalashgan, ko‘p tarmoqli tus 
berish kabi ma’nolarni anglatadi
2
. 
Diversifikatsiya jarayoniga berilgan zamonaviy ta’riflar orasida angliyalik 
iqtisodchilar Bennok, Bakster va Devnslar tomonidan keltirilgan ta’rifga e’tiboran 
«
diversifikatsiya
-bu biror firma yoki geografik mintaqada tovarlar va xizmatlar 
doirasini kengaytirishdir». 
Quyidagi 
ta’rif birmuncha aniqroq va kengroq bo‘lib, unda 
diversifikatsiya jarayon va muayyan sub’ektlar tomonidan amalga 
oshiriladigan tadbir sifatida talqin qilinadi: «
diversifikatsiya 
— alohida olingan 
1
O’zbеkistоnRеspublikаsiPrеzidеntining“O’zbеkistоn Rеspublikаsini yanаdа rivоjlаntirish 
bo’yichа hаrаkаtlаr strаtеgiyasi to’g’risidа”giPF-4947-sоnli 
Fаrmоni
. // Хаlq so’zi. 8 fеvrаl 2017 yil. 
2
Slоvаr inоstrаnniх slоv, M, "Slаvyanskiy dоm knigi", 1998. - 509 s. 

---

korxona yoki konglomerat yoxud iqtisodiyot tomonidan ishlab chiqariladitan 
tovarlar va xizmatlar turining oshishidir. Diversifikatsiya iqtisodiyotda tabiiy 
jarayon sifatida ro‘y beradi. Ayrim hollarda esa biznes sohiblari yoki davlat 
tomonidan tor doiradagi mahsulotlarga (ayniqsa ularga bo‘lgan talab o‘zgaruvchan 
bo‘lgan sharoitda) bog‘liq bo‘lib qolish xatarini kamaytirish uchun amalga 
oshiriladi». 
Britaniyalik Syuzan Meyx’yu nuqtai nazari ham ushbu konsepsiYaga ancha 
yaqin. U diversifikatsiYaga «sanoat ishlab chiqarishni keng doiradagi faoliyat 
turlariga yoyish va shu orqali fakat bir turdagi mahsulotta o‘ta bog‘liq bo‘lib 
qolmaslik uchun qo‘llaniladigan tadbir» sifatida ta’rif beradi. U o‘z fikrini davom 
ettirar ekan, diversifikatsiyaning quyidagi turlarini ajratib ko‘rsatadi 
3
: 
-
gorizontal diversifikatsiya; 
-
konsentrik diversifikatsiya; 
-
konglomerat (vertikal )diversifikatsiya; 
-
mehnat bilan ta’minlashning 
mintaqalar 
bo‘yicha diversifikatsiyasi; 
Gorizontal diversifikatsiya deganda ilgarigi tovarlarga o‘xshash ishlab 
chiqarish, texnik, ta’minot va sotish sharoitlariga yaqin bo‘lgan tovarlarni ishlab 
chiqarish tushuniladi. 
Konglomerat (vertikal) diversifikatsiya esa ilgarigi tovar ishlab chiqarishni 
sotuv yo‘nalishi sifatida ham tovar dasturini chuqurligini ustirishni anglatadi. 
Masalan, gusht mahsulotlarini sotuvchi maxsus do‘kon mol etishtirishni va 
seleksiya bo‘yicha ishlab chiqarishni qo‘llab-quvvatlaydi. 
Konsentrik diversifikatsiya korxona uchun yangi tovarni ishlab chiqarishni 
ko‘zda to‘tadi. 
Amerikalik iqtisodchilar S. Fitper, R.Dornbush, 
Malenzilar 
diversifikatsiyani «tavakkalchilikni bir nechta aktivlarga taqsimlash orqali uning 
darajasini pasaytirishga yo‘naltirilgan strategiya» sifatida aniqlaydilar. Ularning 
fikricha, diversifikatsiyaning asosiy qoidasi «hamma tuxumlarni bitta 
savatda saqlamaslikdan iborat». Mazkur ta’rif bir muncha umumiyroq xarakterga 
ega bo‘lsada, diversifikatsiyaning iqtisodiy mohiyatini to‘liq o‘zida aks ettiradi. 
Yana bir angliyalik iqtisodchi Devid Skott diversifikatsiya mazmunini bir 
muncha boshqacharok tushunadi. Uning fikricha, diversifikatsiya «bu turli xil 
korxonalarning qimmatli kog‘ozlar sotib olish orqali ulardan keladigan foyda 
miqdorini barqarorlishishini ta’minlashdir». Ko‘rinib turibdiki, bu ta’rifda ham 
«barcha tuxumlarni bitta savatda saqlamaslik» tamoyili ustun o‘ringa ega. shu 
bilan bir qatorda bu ta’rifda moliyaviy diversifikatsiya masalasiga asosiy e’tibor 
qaratilgan. 
SHunday qilib, diversifikatsiya - bu oldindan qo‘yilgan maqsad emas, balki 
ob’ektiv jarayonning vujudga kelishi natijasida amalga oshiriladigan majburiy 
chora-tadbirdir. 

---