Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

2.4. Uzoq muddatli kreditlarni qoplash metodlari
 
 
Olingan  kredit  turli-tuman  yo’llar  bilan  qoplananishi  mumkin.  Masalan,  bir 
yo’lakay, teng vaqtlarda teng to’lovlar bilan, har xil to’lov bilan va h.k. 
Ma’lumki, kredit hajmi va vaqti qancha katta bo’lsa, uni qoplash riski har ikkala 

---

 
42 
tomon  uchun  ham  yuqori  bo’ladi.  Masalan,  10000  so’mlik  5  yilga  olingan  kreditni 
qoplash  bilan  100  mln.  so’mlik  olingan  kreditni  qoplash  riskini  taqqoslab  bo’lmaydi. 
Chunki  10000  so’mlik  kreditni  bir  paytning  o’zida  qoplash  jismoniy  va  yuridik  shaxs 
uchun katta qiyinchalik tug’dirmaydi, 100 mln.so’m kreditni va unga yoziladigan ustama 
foizlari bilan bir paytni o’zida qoplash har qanday yuridik shaxs uchun ham oson emas, 
chunki  qoplash  payti  etib  kelganda  har  qanday  hodisa  ro’y  berish  mumkin  (iqtisodiy 
inqirozlar; valyuta kurslarini o’zgarishi, siyosiy o’zgarishlar va h.k.). 
Shularni  hisobga  olgan  holda,  moliyaviy  hisoblashlarda,  olingan  kreditni  qoplash 
fondini tuzish orqali yopish usuli keng tarqalgan. 
Qoplash fondi, unga o’tkazilgan to’lovlar va ularga yoziladigan foiz ustamalaridan 
tashkil  topadi.  Undan  tashqari  qarzdor  kreditorga  qarz  bo’yicha  foizlar  to’laydi.  Bu 
to’lovlarni  yig’indisi  muddatli  to’lovlar  deb  ataladi.  Bu  erda  bir  narsaga 
to’xtalmoqchimiz.  Qoplash  fondi  ma’lum  bir  bankda  ochiladi.  Tushgan  to’lovlardan 
foydalangani uchun bank foiz to’laydi. Agarda qarzdor bankdan o’zi to’laydigan foizdan 
yuqoriroq foiz olsa, qoplash fondini tuzish qarzdor uchun juda manfaatlidir. 
Uzoq  muddatli  kreditlarni  qoplash  bir  qancha  usullar  bilan  amalga  oshirilishi 
mumkin.  Shulardan  biri  –  qoplash  rejasini  tuzishdir.  Qoplash  rejasini  tuzishdan  oldin, 
muddatli  to’lovlar  summasi  aniqlanadi.  Ular  teng  badallarda  va  teng  bo’lmagan 
to’lovlardan  tashkil  topishi  mumkin.  Shartnomada  qarzni  qoplash  teng  bo’lmagan 
muddatli to’lovlarda ko’zda tutilgan bo’lsa, muddatli to’lovlar summasi quyidagi formula 
bilan hisoblanadi: 


R
i
K
R
D
V





)
1
(
 
Agarda, qarzni teng muddatli to’lovlarida qoplash ko’zda tutilsa, muddatli to’lovlar 
summasini quyidagi formula bilan aniqlaymiz: 
 
 
1
1
1





n
n
i
i
i
D
V
 
bu erda: D – umumiy qarz miqdori; R – yillik badallar; K – hisoblanadigan yilning tartib 
nomeri. 
Misol.
  Bank  250  mln.so’m  kredit  berdi.  Foiz  stavkasi  20%,  kredit  muddati  5  yil. 
Kontrakt  sharti  bo’yicha  asosiy  qarz  summasi  teng  badallar  bilan  qoplanadi,  foizlar 
ustamasi yil oxirida yoziladi. Qoplash rejasi tuzilsin. 
Asosiy  qarz  teng  badallar  bilan  qoplanishi  ko’zda  tutilgan  bo’lsa,  yillik  badal 
xajmini aniqlash uchun umumiy qarz summasi yillar soniga bo’linadi, ya’ni  
сўм
млн
n
D
R
.
50
5
250



 
Endi muddatli to’lovlar summasi aniqlanadi: 
V
1-yil 
= 250 – 50 (1 – 1) · 0,2 + 50 = 100 
mln.so’m
 
V
2-yil 
= 250 – 50 (2 – 1) · 0,2 + 50 = 90 
mln.so’m
 
V
3-yil 
= 250 – 50 (3 – 1) · 0,2 + 50 = 80 
mln.so’m
 
V
4-yil 
= 250 – 50 (4 – 1) · 0,2 + 50 = 70 
mln.so’m
 
V
5-yil 
= 250 – 50 (5 – 1) · 0,2 + 50 = 60