―ilm-fan va ta‘limda innovatsion yondashuvlar, muammolar, taklif va yechimlar‖ mavzusidagi

Albert Eynshteyn (1879-1955) 
Buyuk 
fizik, nisbiylik 
nazariyasi asoschisi, 
kvant 
nazariya 
va statistik 
fizika asoschilaridan biri. 
Germaniyada Ulm shahrida tug‘ilgan. 14 yoshidan boshlab, oilasi bilan 
Shveytsariyada yashadi, u yerda 1900 yilda yilda Syurix politexnikumini tugalladi. 
1902-1909 yillarda Bernda patent byuroning eksperti vazifasida ishladi. Shu yillarda 
Eynshteyn 
maxsus 
nisbiylik 
nazariyasini 
yaratdi, 
statistik 
fizika, broun harakati, nurlanish nazariyasi va boshqa sohalarda tadqiqot olib bordi. 
Eynshteynning ishlari shuhrat qozondi va 1909 yilda u Syurix universitetining, 
so‘ngra Pragada Nemis universitetining professori bo‘lib ishladi. 1914 yilda 
Eynshteyn Berlin universitetiga o‘qituvchilikka taklif qilindi. O‘zining Berlindagi 
hayoti davrida u umumiy nisbiylik nazariyasini yaratdi, nurlanishning kvant 
nazariyasini rivojlantirdi. Fotoeffekt qonunlarini ochganligi hamda nazariy fizika 
sohasidagi ishlari uchun Eynshteyn 1921 yilda Nobel mukofotiga sazovor bo‘ldi. 
1933 yilda Germaniyada davlat tepasiga fashstlar kelganidan so‘ng Eynshteyn 

---

 ―ILM-FAN VA TA‘LIMDA INNOVATSION YONDASHUVLAR, MUAMMOLAR, TAKLIF VA YECHIMLAR‖ MAVZUSIDAGI
4-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-ONLAYN KONFERENSIYASI
 
 
30 - SENTABR 2020 - YIL 
―UzACADEMIA‖ scientific-methodical journal
 
 
 
 
 
 
98 
www.academiascience.uz
AQShga, Pristonga ko‘chib ketdi hamda u yerda umrining oxirigacha Oliy tadqiqotlar 
institutida ishladi. 
1905 yilda yorug‘lik tezligiga yaqin tezliklar bilan harakatlanuvchi jismlar 
mexanikasi va elektrodinamikasi – maxsus nisbiylik nazariyasini e‘lon 
qildi. (q. Nisbiylik nazariyasi). 
O‘shandayoq Eyshteyn butun yadro energetikisi zaminida yotuvchi massa va 
energiyaning bog‘lanishi qonunini ochdi. (E=mc
2
). Olim kvant nazariya taraqqiyotiga 
katta hissa qo‘shdi. Uning fotoeffekt nazariyasida yorug‘lik kvantlar oqimi (fotonlar) 
sifatida qaraladi. Fotonlarning mavjudligi 1922 yilda amerika fizigi A.Kompton 
eksperimentlarida tasdiqlangan edi. Eynshteyn fotoximiyaning asosiy qonuni (E y n 
sh t e y n q o n u n i)ni topdi; bu qonunga ko‘ra, yutilgan har bir yorug‘lik kvanti bitta 
elementar fotoximiyaviy reaktsiyani yuzaga keltiradi. 1916 yilda u nazariy tarzda, 
kvant elektronika asosida yotuvchi atomlarning induktsiyalangan (majburiy) 
nurlanish hodisasini bashorat qiladi. 
Olim gravitatsion va elektromagnit o‘zaro ta‘sirlarni birlashtiruvchi maydonning 
yagona nazariyasini yaratish ustida ish olib bordi (q. Tabiat kuchlarining birligi). 
Eynshteyn ilmiy ishlari hozirgi zamon fizikasining – kvant elektrodinamika, 
atom va yadro fizikasi, elementar zarralar fizikasi, kosmologiya, astrofizikaning 
rivojlanishida katta rol o‘ynadi. 
A.Eynshteyn dunyodagi ko‘pgina akademiyalar va ilmiy jamiyatlarning a‘zosi 
edi. 1926 yilda u sobiq ittifoq Fanlar akademiyasining faxriy a‘zosi qilib saylandi.