―ilm-fan va ta‘limda innovatsion yondashuvlar, muammolar, taklif va yechimlar‖ mavzusidagi

4-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-ONLAYN KONFERENSIYASI
 
 
30 - SENTABR 2020 - YIL 
―UzACADEMIA‖ scientific-methodical journal
 
 
 
 
 
 
28 
www.academiascience.uz
ADA LAVLEYS: JAHONNING BIRINCHI DASTURCHISI HAMDA 
MATEMATIKA SOHASINING AJOYIB TADQIQOTCHISI 
To‘rayeva Marziya Raxmatullayevna 
 Buxoro viloyati Olot tumani  
 14-umumta‘lim maktabi matematika va informatika fani o‘qituvchisi 
 
Annotatsiya: Ushbu maqola umuman texnologiyalar sohasida faoliyat 
yurutuvchi barcha ayollarning erishgan yutuqlari Ada Lavleys xali dastlabki 
kompyuter yaratilishidan ancha ilgari o‗zining xususiy «tili»ni yaratib, jahonda 
birinchi kompyuter dasturini yozdi va matematika sohasida ham bir qator yutuqlarga 
erishganligi to‘g‘risida bayon qilinadi.
Kalit so‟zi: Ada Lavleys ,matematika, Sharman-Anderson, analitik mashinalar. 
Ada Lavleys xali dastlabki kompyuter yaratilishidan ancha ilgari o‗zining 
xususiy «tili»ni yaratib, jahonda birinchi kompyuter dasturini yozdi.«Ada Lavleys — 
bu musiqa hamda boshqa san‘at turlari uchun hisoblash mashinalarida 
foydalanilishi ehtimolini bashorat qila olgan haqiqatda hayratga munosib 
shaxsdir, — deydi Syu Sharman-Anderson (Suw Charman-Anderson), ijtimoiy 
texnolog va Xalqaro Ada Lavleys (Ada Lovelace Day) kunining asoschisi. Ada 
Lavleys o‗z davridan shu qadar ilgarilab ketgan ediki, hattoki, uning tengdoshlari, 
zamondoshlari uni tushuna olmasdilar».O‗z davri ilmiy tafakkurlaridan o‗zib ketgan 
shaxs Avgusta Ada Bayron 1815-yil 10-dekabrda tavallud topgan. U mashhur shoir 
lord Bayronning yagona qonuniy farzandi.Onasi Adaga matematika va tabiiy 
fanlardan saboq beruvchi o‗qituvchilarni yollagan ta‘lim jarayonining boshidayoq 
Lavleysda matematika faniga alohida qiziqish, iqtidori mavjudligi namoyon bo‗ldi u 
har jihatdan qo‗llab-quvvatlandi. Hattoki, yonida bo‗lmagan otasi ham uning 
matematika bilan shug‗ullanishini qo‗llab-quvvatlagan. Matematik ayol Lavleysning 
o‗qituvchilaridan biri belgilar mantig‗i fanining asoschisi, London Universiteti 
(University of London) kollejining matematika fani professori Ogastes (Avgust) de 
Morgan (Augustus de Morgan) edi. Ayollarga universitetda tahsil olishga ruxsat 
berilmaganligi sababli de Morgan Lavleysga matematikadan maktub orqali saboq 
berishga rozi bo‗ladi. U qizning matematik iqtidoridan hayratlanib, dilida qarama-
qarshi fikrlar tug‗yonini his etardi. Oddiy so‗zlar bilan aytganda, Ada Lavleys 
jahonda birinchi dasturiy algoritmlarni ishlab chiqqan. «Analitik mashinalar go‗yo 
Jakkardaning to‗qimachilik stanogi kabi gullar va barglarni yaratgani kabi algebraik 
algoritmlarni to‗qiydi», — deb yozgandi u, mashina ramz hamda belgilarni qanday 
boshqarib, 
sonlarni 
takrorlanib 
sikllarga 
aylanishga 
majbur 
bo‗lishini 

---