Iii қисм. Моддаларни асосий тозалаш усуллари

26-расм. Суюқланиш диаграммасидан тақсимланиш коэффициентини аниқлаш
26, а-расмда тақсимланиш коэффициенти 1 дан кичик катталикка эга бўлади:

яъни қаттиқ фазада қўшимчанинг миқдори камаяди.
Эритувчининг суюқланиш ҳароратини оширувчи, ва бинобарин, 1 дан катта бўлган тақсимланиш коэффициентини берувчи қўшимчанинг тегишли ҳолат диаграммаси 26, б-расмда кўрсатилган. Бу ҳолда қаттиқ фазада ифлослантирувчи компонетнинг миқдори кўпаяди. Эритмада ёки қаттиқ фазада қўшимчалар миқдорининг кўпайишига қараб, эритма ёки чўкманинг тозаланиши амалга оширилади.
Агар тақсимланиш коэффициенти кичик бўлса, унда модданинг кейинги тозаланишини бир нечта вариантларда ўтказиш мумкин.
Биринчи вариантди бир босқичли кристалланиш жараёни қайта-қайта такрорланади (бу усул бўлиб-бўлиб кристаллаш деб ҳам номланади)
Иккинчи вариантда кристалланиш бир марта, лекин кўп босқичли жараён билан амлга оширилади. Бу усул кристализасион колонна номини олган.
Учинчи вариантда суюқлантирилган зона қаттиқ намуна орқали ўтказилади. Бу усул зонали қайта кристаллаш ёки зонали тозалаш деб номланади.


1.1. Бўлиб-бўлиб кристаллаш

Ушбу усул ёрдамида, одатда, тузлар тозаланади, чунки бу ҳолда арзон эритувчи сифатида сув қўлланилиши мумкин, тузларнинг сувдаги эрувчанлиги эса, ҳароратга боғлиқ ҳолда сезиларли даражада ўзгаради. Усулнинг моҳияти шундаки, эритма ҳароратини ўзгартириш, буғлатиш ёки чўктириш йўли билан дастлабки аралашма иккита фракцияга – чўкма ва асосий эритмага ажратилади. Натижада қўшимчалар ўзларининг тақсимланиш коэффитсиэнтларига мувофиқ, суюқлик ва қаттиқ фазалар орасида тақсимланади. Осон бўлиши учун фақат K₀ < 1 бўлган ҳолатни, кўриб чиқамиз, бунда қўшимчалар билан фақат эритма ифлосланади ва тозалаш учун қаттиқ фаза олинади. Равшанки, агар қўшимчалар билан қаттиқ фаза ифлосланса (K₀ > 1), унда тозалаш учун эритма олинади. Ажратиб олинган қаттиқ фаза эритилади (ёки суюқлантирилади) ва кристаллаш жараёни такрорла-нади. Яна қаттиқ фаза ажратиб олинади, у ёки бу йўл билан иккита фазага тақсимланади ва ҳоказо. Бўлиб-бўлиб кристаллаш жараёнининг ҳолат диаграммаси 27-расмда кўрсатилган. Қўшимчалар миқдори бўлган эритмани совутиш орқали қўшимчалар концентрацияси бўлган кристалл олинади, бунда < .