I. R. Asqarov, N. Х. Тo‘хтaboyev, K. G‘. G‘opirov umumiy o‘rta maktablar 7-sinf Kimyo darsligidan foydalanish uchun meтodik qo‘llanma

27-DARS. MODDALARNING ТOZA KISLOROD VA ХAVO MUHIТIDA YONISH ТEZLIGINI ТAQQOSLASH. YONISHNING BOSHLANISHI VA ТO‘ХТASHI, YONG‘INNING OLDINI OLISH CHORALARI. (LABORAТORIYA ISHI №7)
Darsning maqsadi: O‘quvchilarga yonish reaksiyalarining mohiyati, moddalarning havo va sof kislorodda yonishning farqi, yonishni boshqarish, yonilg‘i turlari va ulardan oqilona foydalanish haqida tushunchalar berish.
Dars quyidagi reja asosida tashkil etiladi:

1. 
   Yonishning mohiyati.
   
2. 
   Havo va toza kislorodda yonish.
   
3. 
   Yonish jarayonini boshqarish.
   
4. 
   Yonilg‘i va uning turlari.
   
5. 
   Yonilg‘ilardan oqilona foydalanishning mohiyati.
   

Kislorod ishtirokida sodir bo‘ladigan reaksiyalar haqida o‘quvchilardan so‘ralgandan so‘ng, bu reaksiyalarning qaysi birida yorug‘lik va issiqlik ajralib chiqishi ko‘rib chiqiladi.

• 
  Kislorod ishtirokida boradigan, ko‘p miqdorda issiqlik va yorug‘lik nuri hosil bo‘ladigan reaksiyalar — yonish deb ataladi.
  

Yog‘och cho‘pning havo va kislorodda yonishi namoyish qilinadi.

Cho‘g‘lanib turgan cho‘pni toza kislorodli idishga tushirsak, u darhol yona boshlaydi. Havoda esa cho‘g‘i bir ozdan so‘ng umuman o‘chib qolishi mumkin.

Moddalar yonishini ta’minlash uchun avvalo alangalanish haroratigacha qizdirish va kislorod yetib turishini ta’minlash lozim.

Alangani o‘chirish uchun yonishning boshlanishini ta’minlaydigan omillarni bartaraf etish lozim, ya’ni, moddani alangalanish haroratidan past haroratgacha sovutish hamda unga kislorod yetib turishini to‘xtatish lozim.

Yonilg‘i va yonilg‘i turlari.

• 
  Yonuvchanligi natijasida issiqlik bera oladigan material yonilg‘i deb ataladi
  
• 
  Yonilg‘i qattiq, suyuq va gazsimon bo‘ladi.
  

Qattiq yonilg‘idan mineral qoldiq kul qoladi, suyuq av gazsimon yonilg‘i bunday kamchilikdan holi. Lekin har bir yonilg‘i turi o‘zining kelib chiqish joyi, sanoat ko‘lami, iqtisodiy samarasiga ko‘ra qat’iy o‘z o‘rniga ega va o‘zaro o‘rin bosa olish imkoniyatlari chegaralangan.

Yonilg‘idan oqilona foydalanish.

Yonilg‘ini noto‘g‘ri yoqish — xalq xo‘jaligiga zarar keltirish demakdir. Yonilg‘i sovuq sharoitni oson o‘tkazishga, xomligicha iste’mol qilinmaydigan oziq-ovqat mahsulotlarni pishirishga, rudalardan metallarni suyuqlantirib olishga, transport vositalarini harakatlantirishga, energiyaning boshqa turlarini olishga imkon yaratadi.

O‘quvchilar dars davomida qattiq, suyuq va gazsimon yonilg‘i namunalari bilan tanishtiraladi va ularning afzallik tomonlari bayon etiladi. Shuningdek 7-laboratoriya ishi bajariladi.
Uyga vazifa:

1. 
   Darslikdan §24 ni o‘qish.
   
2. 
   Тayanch iboralarni izohlash.
   
3. 
   Savol va topshiriqlarni bajarish.
   
4. 
   Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rish.