I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Yuqoriga tik otilgan jism qancha vaqt yuqoriga ko‘tarilsa, 
shuncha vaqtda pastga qaytib tushadi. Jism qanday tezlik bilan 
yuqoriga tik otilgan bo‘lsa, u qaytib tushayotib, otilgan nuqtaga 
yetganida xuddi shunday tezlikka erishadi.
Agar  (2)  formulada  tezlanishni  nolga  teng  deb  olsak,  bu  formula  tekis 
harakat formulasiga aylanadi. Yuqoriga tik otilgan jism harakatini tahlil qilish 
va  masalalar  yechish  uchun,  asosan,  boshlang‘ich  tezlik  haqidagi  ma’lumot 
kerak  bo‘ladi.
Masala  yechish namunasi
40  m/s  tezlik  bilan  yuqoriga  tik  otilgan  jismning  3  s  dan  keyingi  tezligi 
qancha  bo‘ladi?  Shu  vaqt  davomida  jism  qancha  balandlikka  ko‘tariladi? 
g  =  10  m/s
2
  deb  olinsin.
  
Berilgan:             Formulasi:            Yechilishi:
υ
0
 = 40 m/s;             υ = υ
0
 – gt;            υ = (40 – 10∙3) m/s = 10 m/s; 
t = 3 s;         
g = 10 m/s
2
.              h = υ
0
t –   
gt
2
 2 .            h = (40 ּ 3 – 
10 ּ 3
2 
) m = 75 m.
Topish kerak:  
                               Javob: υ = 10 m/s; h = 75 m.
υ = ? h = ?   
                          
  
1. Olmani 3 m/s tezlik bilan yuqoriga tik otsangiz, ilib olishingiz paytida uning tezligi 
qancha bo‘ladi?
2. Jism vertikal yuqoriga 40 m/s tezlik bilan otildi. Qancha vaqtdan so‘ng uning tezligi 
ikki marta kamayadi?
1.  25  m/s  tezlik  bilan  yuqoriga  tik  otilgan  jismning  2  s  dan  keyingi  tezligi  qancha 
bo‘ladi?  Shu  vaqt  ichida  qancha  balandlikka  ko‘tari ladi?  Ushbu  va  keyingi 
masalalarda  g  =  10  m/s
2
  deb  olinsin. 
2.  Jism  30  m/s  tezlik  bilan  tik  yuqoriga  otildi.  Jism  qanday  balandlikka  ko‘tariladi 
va  qancha  vaqtdan  keyin  otilgan  nuqtaga  qaytib  tushadi?
3. Jism 40 m/s tezlik bilan tik yuqoriga otildi. 5 s dan keyin jismning tezligi qanday 
bo‘ladi?  Shu  vaqtda  jism  qanday  balandlikda  bo‘ladi? 
4.  20  m/s  ga  teng  boshlang‘ich  tezlik  bilan  erkin  tushayotgan  jismning  harakat 
boshlangandan 4 s o‘tgan paytdagi tezligi qanday (m/s) bo‘ladi?
5.  Vertikal  yuqoriga  otilgan  jism  6  s  dan  keyin  yerga  qaytib  tushdi.  Jismning  
boshlang‘ich tezligi qanday bo‘lgan? Jism qanday balandlikka ko‘tarilgan?
2

---

53
II bob. To‘g‘ri chiziqli harakat