I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Tayanch tushunchalar: tekis harakat, to‘g‘ri chiziqli harakat, to‘g‘ri 
chiziqli  tekis  harakat.
  
1.  24  va  25-rasmlarda  tasvirlangan  tajribani  tushuntirib  bering.
2.  To‘g‘ri  chiziqli  bo‘lmagan  tekis  harakatga  misol  keltiring.
3.  To‘g‘ri  chiziqli,  lekin  tekis  bo‘lmagan  harakatga  misol  keltiring.
4.  To‘g‘ri  chiziqli  tekis  harakatni  ta’riflab  bering.
5.  Siz  maktabga  ketayotganingizda  yo‘lning  qaysi  qismida  to‘g‘ri  chiziqli  tekis 
harakat  qilasiz?
  
6-§. TO‘G‘RI  CHIZIQLI  TEKIS  HARAKAT  TEZLIGI 
 
Tezlikni aniqlash
Agar  bir  xil  vaqt  oralig‘ida  bosib  o‘tilgan  yo‘l  turlicha  bo‘sa,  bir  xil 
masofani  o‘tishi  uchun  turlicha  vaqt  sarflanadi.  Masalan,  bir  xil  masofani 
bosib o‘tish uchun avtomobil velosipedchidan kam vaqt sarflaydi. Piyoda bir 
minutda 100 m masofani bosib o‘tsa, Yerning sun’iy yo‘ldoshi bu vaqtda 500 
km, yorug‘lik nuri esa 18 mln kilometrni o‘tadi. Kuzatishlarimizdan bir jism 
ikkinchi  jismdan  tez  yoki  sekin  harakatlanishini  bilamiz.  Masalan,  velosiрed 
odamdan  tez,  avtomobil  odam  va  velosiрeddan  tez,  tez  yurar  poyezddan  esa 
sekin  harakat  qiladi.  Samolyotning  harakati  esa  poyezdnikidan  ham  tezdir 
(26-rasm).

---

29
II bob. To‘g‘ri chiziqli harakat
s
(1)
6-sinf  fizika  darslaridan  jismning  bosib  o‘tgan  yo‘li  s,  shu  yo‘lni  bosib 
o‘tishiga ketgan vaqt t, harakat tezligi υ bilan belgilanishini bilasiz. Shularga 
asosan  tekis  harakatdagi  formulasi  quyidagicha  ifodalangan  edi:
  υ =   
s 
t  .