I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Yo‘l  grafigi
Jism  υ  =  5  m/s  tezlik  bilan  harakat-
lanayotgan  bo‘lsin.  Yo‘l  formulasi  s = υt 
dagi t ga son qiymatlarni berib, s yo‘lning 
tegishli qiymatlarini topamiz va natijalarni 
jadvalga  yozamiz:
t, s 
5  10 15 20
s = υt, m
25 50 75 100
Jadvaldagi  t  vaqtning  har  bir  qiymatiga 
to‘g‘ri  kelgan  s  yo‘lning  mos  qiymatlarini 
koordinata  o‘qlarida  aks  ettirsak,  yo‘l  grafi     g i ni  hosil  qilamiz  (29-a  rasm). 
Tez liklari  υ
1 
=  2,5  m/s  va  υ
2 
=  5  m/s  bo‘l gan  tekis  harakatlanayotgan  ikkita 
jism ning yo‘l gra fik lari 29-b rasmda keltirilgan. Grafik  dan ko‘rinadiki, tezligi 
katta  bo‘l   gan  jism  grafigining  vaqt  o‘qiga  nisbatan  og‘ish  bur cha gi  kattaroq 
bo‘ la di,  ya’ni  tikroq  joy lashadi.  Agar  yo‘l  grafigi  to‘g‘ri  chiziqdan  iborat 
bo‘lsa, jism o‘z garmas tezlik bilan harakat qilgan bo‘la di, ya’ni tekis harakat 
yo‘l  grafigi  to‘g‘ri  chiziqdir. 
Masala yechish namunasi
Avtomobil  60  km/soat  tezlik  bilan  te-
kis  harakat  qilmoqda.  Uning  15  minut  da-
vo midagi  harakati  uchun  tezlik  va  yo‘l 
grafiklarini  chizing. 
Yechilishi:  15  min  =  0,25  soat.  Tezlik 
grafigi  tezlik  o‘qida  60  km/soat  nuqtadan 
chiquvchi  va  vaqt  o‘qiga  parallel  bo‘lgan 
to‘g‘ri  chiziqdan  iborat.  Grafikni  0,25  soat 
bilan  chegaralangan  qismi  hamda  vaqt  o‘qi 
bilan  hosil  qilingan  to‘g‘ri  to‘rtburchakning 
yuzi  (30-a  rasm)  60  km/soat  ∙  0,25  soat  = 
=  15  km  ga  teng.  s  =  υt  formulaga  υ  =  60 
km/soat  qiymatini  qo‘yib,  jadval  tuzamiz:
30
100
50
20
10
3
6
9
12
s, m
υ
1
= 2,5 m/s
 
υ
2
= 5 m/s
 
29-rasm. Yo‘l grafigi
a
s, m
0        5       10      15     20     t, s  
b
0                                               t, s
10
5
0        10      20    30     40     50  t, s
a
υ,  m/s
υ,  m/s
υ
t
s= υt
0                                                    t, s
b
28-rasm. Tezlik grafigi
2 – Fizika 7.

---

34
Kinematika asoslari
t, soat  0,05 0,1  0,15 0,2 0,25
s, km
3
6
9
12
15
Ushbu  jadval  asosida  30-b  rasmda  tas vir langan 
yo‘l  grafigini  hosil  qilamiz.