Ўзбек дипломатияси тарихидан



Download 11,99 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/184
Sana19.12.2022
Hajmi11,99 Mb.
#890942
TuriДиплом
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   184
Bog'liq
O`zbek diplomatiyasi tarixidan

Лмир Темур Кўрагон. Тузуки Темурий. (Араб алифбосидан Кирилл
алифбосига ўгириш, сўзбоши, луғат ва изоҳ муаллифлари: Ҳ. Бобобеков,
Ҳ. Бобоев, А. Қуронбеков) Тош., 1999. /3 - 14-бетлар.
28


уни “Д асту р у л -м ул ук” - “ П о д ш о \л а р га қ ў л л а н м а ” деб н о м ла- 
г а н 1. М у а л л и ф ўз з а м о н а с и н и н г б у ю к а д и б , т а р и х н а в и с ва 
ш ои рларидан бири бўлган. К атта салоҳи ят эгаси Хожа С ам андар 
ўз асар и н и н аф ақат унгача ярати л ган ва п ан д -н аси ҳ ат услубида 
б и т и л г а н а с а р л а р д а н , б а л к и ш а х с и й т а ж р и б а с и д а у ч р ага н
воқ ел и кл ард ан ҳам таъ си р л ан и б ёзган кўринади. Ч унки бу \а р
то м о н л а м а етук аллом а Ж о н и й л а р сулоласидан бўлган Бухоро 
хонлари - А бдулазизхон (1645-1680) ва С убҳонқулихон ҳукм - 
р о н л и ги д аврларида ўз б ош и д ан ж уда кўп воқеаларни кечирган 
ва у л а р н и н г б е в о с и т а и ш т и р о к ч и с и ҳ ам д а гувоҳи б ў л га н . 
М асал ан , А бдулазизхон вақтида Бухоро сарҳадларига б ости ри б
келган хоразм ликларга қарш и та ш к и л эти л ган ю риш да қатн аш - 
г а н , С у б ҳ о н қ у л и х о н н и н г 1685, 1693 ва 1695 й и л л ар д а Балх 
в и л ояти га ую ш тирган ҳарбий та д б и р л ар и н и н г бевосита и ш т и ­
р о к ч и си бўлган. У н и н г ш ахсий қаётида рўй берган воқеал ар 
и чида б и зн и н г мавзу учун эн г м у \и м и ш уки , Хож а С ам андар 
С у б х о н қ у л и х о н га қ а р ш и б о ш к ў т а р га н С а м а р к а н д ҳ о к и м и
Х ож а Қули ҳузурига и кки м арта элчи си ф ати д а ю борилади ва у 
ерда Бухоро хони н ом идан ўзаро к е л и ш м о в ч и л и к н и б артараф
эти ш ю засидан м узокаралар о л и б б о р а д и 2. Д ем ак, ўз асарида 
э л ч и л и к м асал ал ари га алоҳида эъ ти б о р берган ад и б н и н г ўзи 
б евоси та д и п л о м а ти к ам али ёт б и л ан ҳам ш угулланган.
Х ож а С ам ан д ар таш қи м ун осаб атл арн и яхш и лаш да, б ош қа 
м ам л ак атл ар б и л ан ал оқалар д а р а ж а с и н и н г зам и ри д а эл ч и л и к
гоят катта, ай ри м ҳолларда ҳал қилувчи аҳам иятга м о л и к л и ги н и
алоҳида таъ ки д лай д и . Ш ун и н г учун ҳам э л ч и н и н г даставвал ўз 
в а т а н и н и н г садоқатли ф а р за н д и , я ъ н и ватан п ар в ар б ў л и ш и , 
ўз ҳукм дори ва м ам л ак ати н и н г ш о н -ш ав к а ти учун ж о н и н и ф и до 
э т и ш г а ҳ а м и ш а та й ё р т у р и ш и л о з и м л и г и н и у қ т и р и б ў т а д и .
1. 
Хожа Самандар Термизий. Даст ур ул-м улук (Подшоҳларга
қўлланма). Жаббор Эсонов таржимаси, Ғафур Ғулом номидаги адабиёт
ва санъат нашриёти. Т., 1997. Бу асар ўз вақтида рус тилига таржима
қилиниб, Москвада чоп этилган эди. Қаранг: Ходжа Самандар Термези.
Дастур аль-мулук (Назидания государям). Перевод с персидского,
предисловие, примечания и указатели М.А. Салахетдиновой. Изд-во
“Н аука”. Главная редакция восточной литературы, М., 1971.
Биз бу ерда ҳар иккала нашрдан ҳам фойдаландик.
2
Ходжа Самандар Термези. Дастур аль-мулук (Назидание государям), с. 17.
29


“ А зи зи м ,- деб ёзади у ,- эл ч и и к к и м асалада н и ҳоят ҳуш ёр бўли- 
ш и зарур. У ўз подш оҳига сод и кд и ги н и иф одалаш учун м ам л ак а­
ти н и н г ном уси, ш о н -ш у ҳ р ати н и , с а л т а н ат и н и н г улуғворлиги- 
ни эҳтиёт қи л и ш и , ш у н и н г б и л ан б ирга, д уш м ан б илан бўлган 
м уносабатида у н и н г м а к р -ҳ и й л а с и д а н ҳам иш а огоҳ ва ҳуш ёр 
бўлиш и л о зи м ” 1.
“Д астур ул-м ул ук”да ҳам, худди “ Қутадғу б и л и к ”да бўл ган и - 
д ек , эл ч и л и кка ю б ори лаётган ш ах сн и н г акди расо, ти л и , яън и
нутқи равон ва гўзал б ўл и ш и га, у о ч и қ ю зли ва ёқи м ли хулқ- 
атвор соҳиби бўл м окд и ги га алоҳида эъти бор берилади. “А зи зи м , 
элчи ўткир, я л ти р о қ ш ам ш и р га м о н ан д ти л д ан ч ақ қ о н л и к ва 
м оҳирлик билан ф о й д а л а н и ш и л о зи м , -деб хитоб қилад и Хожа 
С ам андар. - А м м о у н и н г о ч и қ ю зли , гўзал м уом аласи б и р о н - 
б и р муросага келиш ё к и сулҳ тузиш пайтида м улойим , ё қ и м л и
нутқидан таралиб , сўз ж авҳарларид ан б и л и н и б турсин. А гар у 
ўз н у тқ и н и н г аввалида д ағал , қўрс, кеск и н сўзлар б ор л и ги н и
с е з с а , б у н д а й с ў з л а р н и ю м ш о қ л и к қ а й ч и с и б и л а н к е с и б
та ш л а ш и л о зи м . Э л чи н у т қ и н и н г б о ш л а н и ш и д а д ў қ -п ў п и с а
тарзидаги сўзларни ай тган бўлса, га п н и н г хо ти м аси н и яхш и 
ёқи м ли м ун осаб атл арн и , м е ҳ р и б о н л и к н и ан глатади ган сўзлар 
б илан тугатиш и к ерак»2.
А йни вақтда бу асард а ҳар б и р м ам лакат ва эл б илан бўлган 
м уносабатлар д а р аж аси н и б елгилайдиган о м и л л ар н и , бу йўлдаги 
м ақсад ва в ази ф ал ар н и , а н и қ реж ал аш ти ри ш ва ҳар вақт буни 
атроф л и ча туш ун ти ри ш , я ъ н и эл ч и н и унга ю клатилган вази ф а- 
дан ҳар том он л ам а хабардор эти ш га катта эъти бор бериш л о зи м - 
л и ги таъкидланади. Д ар ҳ ақи қат, ўз ваколати дараж аси ва зи м м а- 
с и г а ю к л а т и л г а н в а з и ф а д а н я х ш и о г о ҳ б ў л м а га н э л ч и л и к
натиж асидан қутлуғ мужда кутиб бўлмайди. “А зизим , - д ея ҳукм - 
дорга мурож аат қилади Х ож а С ам ан д ар , - эл ч и н и б ирор ж ойга 
ж ўнатиш да ниҳоят катта эъ ти б о р ва аҳам и ят берги н , унга саф ар 
м о \и я т и ва м азм ун и н и чуқур туш унтир. Ч унки элчи п одш оҳ- 
н и н г ти л и д и р ” 3.
/. 

Download 11,99 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   184




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish