Қурилиш конструкциялари фани муҳандисни шакллантирадиган фанлардан бири

биринчи гурухи
бўйича ҳисоб ишлари қуйидагиларни ўз 
ичига олади: мустаҳкамликка ҳисоблаш, конструкцияни бузилишдан сақлашини 
таъминловчи турғунликка ҳисоблаш, конструкция шаклини ўзгармаслигини 
таъминловчи 
ҳолат 
устиворликка 
ҳисоблаш 
(узунасига 
эгилиш 
ҳисоби); 
чидамлиликка ҳисоблаш ва чарчаш бузулишдан асрашга ҳисоблаш. 
Иккинчи гурух
бўйича чегаравий ҳолат ҳисоби қуйидагиларни ўз ичига олади: 
конструкцияда ёриқ ҳосил бўлиши бўйича ёки уларни очилиши бўйича ҳисоблаш; 
конструкцияни рухсат этилмаган силжишлардан асраш учун деформациялар бўйича 
ҳисоблаш. 
Бунда чегаравий ҳолатларнинг биринчи гуруҳи бўйича ҳисоблаш муҳимроқ 
ҳисобланади, чунки у конструкция ҳаётини белгилайди. Шунинг учун чегаравий
ҳолат биринчи гуруҳи бўйича ҳисоблаш барча конструкциялар учун шарт.
Темирбетон конструкциялари ҳисобий тизимида чегаравий ҳолатнинг иккинчи 
гурухи бўйича ҳисоблаш ҳам муҳим ҳисобланади. Бу гуруҳ чегаравий ҳолатнинг 
икки асосий йўналишини ўз ичига олади. 
1. Темирбетон конструкциялари ёриққа чидамлилигига (ёpиқбардошлилиги) 
тeкшириш 
2. Деформацияга текшириш. 
Ёриқ ҳосил бўлиши ва очилиши конструкцияларни нормал ҳолатда ишлашига 
ҳавф туғдиради: Бундай шароитда арматура занглайди, элементнинг ташқи 

---

21 
кўриниши ўзгаради, натижада улар суюқлик ёки газни босим остида ўтказиб 
юборадиган бўлиб қолади.
Конструкциядан 
фойдаланишнинг 
мақсади 
ва 
шартига 
қараб, 
ёриқбардошлилиги бўйича турли талаблар қўйилади, шунинг учун уларни ёриқлар 
ҳосил бўлиши, ёпилиши ва очилиши бўйича ҳисоблаш лозим. 
Конструкцияларни нормал кесимлар бўйича ёриқбардошлика ҳисоблашда 
қуйидаги шарт бажарилиши керак 
(1.5)
M
ёки
n
max
max
crc
crc
n
M
N
N


яъни меъёрий куч таъсиридан ҳосил бўладиган энг катта меъёрий зўриқиш
n
N
max
ёки эгувчи момент 
n
М
max
ёриқ пайдо қилувчи зўриқиш кучи N
crc
ёки эгувчи момент 
М
crc
дан катта бўлмаслиги керак. 
Ёриқлар очилишига ҳисоблашда, элементларнинг чўзилувчи арматура сатҳида 
пайдо бўладиган ёриқлар кенглиги
- а
crc
ёриқбардошлилик тоифаларига мос ҳолда 
белгиланган ёриқлар кенглигининг чекланган миқдори
– 
[
а
сrс
] дан ортиб кетмаслиги 
керак 


(1.6)
,
crc
crc
a
a

бу ерда: [
a
crс
] - ёриқлар кенглигининг чекланган миқдори. 
Конструкцияларни деформацияга ҳисоблашда уларда ташқи юкдан ҳосил 
бўладиган солқилик - 
f
, унинг чекланган миқдори 
u
f
дан ортиб кетмаслиги 
таъминланиши зарур, яъни 
 
(1.7)
и
f
f

Солқиланишнинг чекланган миқдори 
и
f
[1] 1.2- жадвалда келтирилган. 
Деформацияни чеклаш нима учун керак деган савол туриши табиий. 
Деформацияни чеклаш зарурати қуйидаги сабаблар туфайли вужудга келди: 
- кўзга ташланадиган эгилишлар одам психикасига салбий таъсир этадиган 
ҳолларда; 

---

22 
- конструкциялар тебранганда одамларда ҳосил бўладиган ёмон ҳиссиёт 
уйғотадиган ҳолатларида; 
- технологик ускунани нормал ишлаши учун шароитни бузилиши ва 
элементнинг деформацияси натижасида мураккаб конструкцияни зарарланиши 
ҳолатларида ва ҳ. к. 
Конструкцияларни ишлаш шароити ва йўналишини ҳисобга олиб, меъёрий 
ҳужжатларда деформациянинг чегаравий қиймати белгиланади ва уларни 
ҳисоблашда эътиборга олиш зарур деб белгилаб қўйилди. 
Биринчи ёки иккинчи чегаравий ҳолатни вужудга келиши қуйидаги асосий 
омилларга боғлиқ: 
- ташқи кучлар ва таъсирлар қийматига; 
- бетон ва арматуранинг механиқ характеристикасига (вақтинча қаршилиги, 
оқиш чегараси); 
- конструкцияларнинг ишлаш шароитига (тайёрлашдаги шароити, зарарли 
муҳитда ишлаши ва ҳ.к). 
Юқорида 
келтирилган 
омилларни 
ҳисобга 
олиш 
учун 
бир 
қатор 
коэффициентлар тизими ишлаб чиқилди. 
Юкларнинг меъёрий миқдорини ўзгариши ҳисоблашда:
- юк бўйича ишончлилик коэффициентлари -